Авторлар:Жумадилова Акбота Рашидовна, Жалпы тәжірибелік дәрігер,
Көксу аудандық орталық ауруханасы
Куан Арзгүл, Жалпы тәжірибелік дәрігер, Көксу аудандық орталық ауруханасы
Мухамеджанова Акмарал Сейткалиевна, Жалпы тәжірибелік дәрігер,
Көксу аудандық орталық ауруханасы
Кіріспе
Жүрек-қан тамыр жүйесі – адам ағзасының маңызды бөлігі. Оның негізгі қызметі – жасушаларды оттегімен және қоректік заттармен қамтамасыз ету. Бүгінде аз қозғалысты өмір салты жүрек-қан тамыр ауруларының (ЖҚА) таралуына әкеліп отыр. Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, жүйелі дене белсенділігі жүрек пен қан тамырларын нығайтып, қан айналымын жақсартып, инфаркт пен инсульт қаупін төмендетеді.
Бұл мақалада физикалық белсенділіктің жүрек-қан тамыр жүйесіне әсері және аурулардың алдын алудағы маңызы қарастырылады.
Физикалық белсенділік және жүрек-қан тамыр жүйесінің саулығы
Физикалық белсенділік жүрек пен қан тамырларының дұрыс жұмыс істеуіне оң әсер ететін негізгі факторлардың бірі.
Жүйелі дене белсенділігінің артықшылықтары:
Жүрек бұлшықетін нығайтады
Қан айналымын жақсартады
Артериалды қысымды реттейді
Холестерин деңгейін қалыпқа келтіреді
Қан тамырларының икемділігін сақтайды
Тромб түзілуінің алдын алады
Физикалық белсенділік жүрек-қан тамыр жүйесіне бірнеше механизмдер арқылы әсер етеді.
Жүрек-қан тамыр жүйесіне физикалық белсенділіктің әсер ету механизмі
- Жүрек бұлшықетінің нығаюы
Физикалық жүктеме кезінде жүрек бұлшықеті күшейіп, оның өнімділігі артады. Бұл жүректің минутына соғу жиілігін төмендетіп, оттегіні тиімді жеткізуіне көмектеседі.
Мысал: Жүйелі аэробты жаттығулар (жүгіру, жүзу, велосипед тебу) жүрек бұлшықетінің нығаюына ықпал етеді.
- Артериалды қысымды реттеу
Физикалық жүктеме кезінде қан тамырлары кеңейеді, бұл артериалды қысымның төмендеуіне ықпал етеді. Сонымен қатар, жаттығу нәтижесінде қанда азот тотығының бөлінуі артып, қан тамырларының серпімділігі жақсарады.
Мысал: Гипертониямен ауыратын науқастарда аптасына 150 минуттық орташа қарқындылықтағы жаттығулар систолалық қысымды 4-9 мм. сын. бағ. төмендетуі мүмкін.
- Липид алмасуын жақсарту
Физикалық белсенділік «жаман» холестерин (LDL) деңгейін төмендетіп, «жақсы» холестерин (HDL) деңгейін жоғарылатады.
Мысал: 12 апта бойы аптасына 5 рет 30 минуттан жылдам жүру немесе жүгіріс жасау LDL деңгейін 5-10%-ға төмендетіп, HDL деңгейін 5%-ға жоғарылатады.
- Тромбоздың алдын алу
Қозғалыс кезінде қан айналымы жақсарып, қанның тұтқырлығы төмендейді, бұл инфаркт пен инсульт қаупін азайтады.
Мысал: Жаяу жүру, йога, жүзу сияқты жаттығулар қандағы фибриноген деңгейін төмендетіп, қанның сұйықтық қасиетін жақсартады.
Жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алудағы физикалық белсенділіктің маңызы
- Инфаркт пен инсульт қаупін төмендету
Физикалық белсенді адамдарда жүрек-қан тамыр ауруларының даму қаупі 30-40%-ға төмен болады. - Диабетпен байланысты жүрек ауруларының алдын алу
Жаттығу инсулинге сезімталдықты арттырып, қандағы қант деңгейін реттейді, бұл диабетпен байланысты жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алады. - Артық салмақпен күрес
Физикалық белсенділік калорияларды жағып, дене салмағын қалыпқа келтіруге көмектеседі, бұл жүрек ауруларының алдын алудың маңызды факторы.
Жүрек саулығына қандай жаттығулар пайдалы?
Аэробты жаттығулар: жылдам жүру, жүзу, жүгіру, велосипед тебу
Күш жаттығулары: дене бұлшықеттерін нығайту (гантельмен жаттығу, йога)
Созылу жаттығулары: қан айналымын жақсартып, дененің икемділігін арттырады
Ұсынылатын жаттығу мөлшері
Ересектерге: аптасына 150 минут орташа қарқындылықтағы немесе 75 минут қарқынды аэробты жаттығулар
Қарт адамдарға: физикалық мүмкіндігіне байланысты жеңіл жаттығулар (йога, серуен)
Қорытынды
Физикалық белсенділік жүрек-қан тамыр жүйесінің саулығын сақтауда шешуші рөл атқарады. Ол жүрек бұлшықетін нығайтып, артериалды қысымды реттейді, холестерин деңгейін қалыпқа келтіреді және жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алады.
Күнделікті белсенді өмір салтын ұстану – ұзақ өмір сүру мен денсаулықтың кепілі. Әр адам өз денсаулығына жауапкершілікпен қарап, физикалық белсенділікті күнделікті әдетке айналдыруы қажет.
