Автор: Бегімқұлова Жұлдыз Жаханқызы, жалпы тәжірибелі дәрігер, жоғары санат, ТОО «Медикер ЮК»
Қарт адамдардың денсаулығы – медицинаның ерекше және маңызды саласы. Жас ұлғайған сайын ағзада көптеген физиологиялық өзгерістер орын алады, соның салдарынан аурулар жиі пайда болады немесе созылмалы түрге өтеді. Сондықтан қарт пациенттерді диагностикалау және емдеу кезінде заманауи тәсілдер мен кәсіби көзқарас қажет.
Қартаюдың физиологиялық ерекшеліктері
Қартаю – бұл табиғи процесс, бірақ ол денсаулыққа айтарлықтай әсер етеді:
Иммундық жүйенің әлсіреуі: Қарт адамдар инфекцияларға жиі бейім болып келеді, бұл иммундық жауаптың баяулауымен байланысты.
Метаболизмнің баяулауы: Бұл дәрілердің ағзада ұзақ сақталуына және жанама әсерлердің күшеюіне әкелуі мүмкін.
Көптеген созылмалы аурулардың болуы: Қарт пациенттерде жиі полиморбидтілік байқалады (мысалы, артериялық гипертензия, қант диабеті, остеоартрит).
Когнитивті өзгерістер: Жадтың әлсіреуі, деменция және депрессия сияқты мәселелер жиі кездеседі.
Бұл ерекшеліктерді ескеру – диагностика мен емдеудің табысты болуына негіз.
Диагностика ерекшеліктері
Қарт пациенттерді диагностикалау ерекше тәсілді талап етеді, себебі симптомдар әрдайым айқын көрінбеуі немесе басқа аурулармен шатастырылуы мүмкін.
Толық анамнез жинау
Пациенттің негізгі шағымдарымен қатар, бұрынғы аурулары, қабылдайтын дәрілері және өмір салты туралы мәліметтер жинау маңызды.
Жақын туыстарынан қосымша ақпарат алу, әсіресе когнитивті бұзылыстар болған жағдайда, құнды болуы мүмкін.
Кешенді тексеру
Физикалық тексеру: Жүрек-қан тамырлары жүйесі, тыныс алу, буындар, көру мен есту қабілеті ерекше назарда болуы тиіс.
Зертханалық анализдер: Жалпы қан анализі, биохимиялық көрсеткіштер, қант деңгейі мен липидтік профильді тексеру.
Қосымша тексерулер: Электрокардиограмма (ЭКГ), ультрадыбыстық зерттеу (УДЗ), компьютерлік томография (КТ) және магниттік-резонанстық томография (МРТ).
Полиморбидтілікке назар аудару
Көптеген аурулар бір-бірімен байланысты болуы мүмкін. Мысалы, гипертония жүрек жеткіліксіздігімен немесе қант диабеті бүйрек жеткіліксіздігімен қатар жүруі мүмкін.
Емдеу ерекшеліктері
Қарт пациенттерге ем тағайындағанда келесі аспектілер ескерілуі тиіс:
Полипрагмазиядан аулақ болу
Бір уақытта бірнеше дәріні тағайындау дәрілік өзара әрекеттесулер мен жанама әсерлердің артуына әкелуі мүмкін.
Емдеу режимін қарапайым және түсінікті етіп құру маңызды.
Дозаны бейімдеу
Қартаюмен байланысты бауыр мен бүйрек функциясының баяулауына байланысты дәрілердің дозасын азайту қажет.
Симптомдық және негізгі ем
Тек симптомдарды жоюмен шектелмей, негізгі ауруды емдеу маңызды. Мысалы, артрит кезінде ауырсынуды азайтумен қатар, қабынуға қарсы терапияны қолдану.
Психологиялық қолдау
Қарт пациенттер жалғыздық немесе депрессия сезімдеріне жиі ұшырайды. Психологиялық көмек көрсету және қолдау көрсету олардың жалпы саулығына оң әсер етеді.
Қарт пациенттермен қарым-қатынас
Қарт адамдармен жұмыс істегенде дәрігердің коммуникативті дағдылары үлкен рөл атқарады:
Пациенттің шағымдары мен сезімдеріне құрметпен қарау.
Ақпаратты қарапайым, түсінікті тілмен жеткізу.
Емдеу мен диагностика процестеріне пациенттің туыстарын тарту.
Эмпатия таныту: қарт пациенттердің жиі жалғыздық сезінетінін ескере отырып, олармен жылы және қолдаушы қарым-қатынас құру маңызды.
Белсенді тыңдау: пациенттің өз ойын толық жеткізуіне мүмкіндік беру арқылы, оны түсінуге тырысу.
Психологиялық аспектілер
Қарт пациенттердің психологиялық жағдайын жақсарту дәрігердің кәсіби міндеттерінің бірі болып табылады. Бұл бағытта келесі тәсілдер маңызды:
Сенім қалыптастыру
Дәрігер мен пациент арасындағы сенімді қарым-қатынас емдеудің тиімділігін арттырады. Пациент дәрігердің айтқан кеңестеріне сенуі және оны орындауы үшін дәрігердің ашық әрі шынайы болуы қажет.
Эмоционалды қолдау көрсету
Қарт адамдар өмірінің қиын кезеңдерінде (зайыбының қайтыс болуы, денсаулықтың нашарлауы) ерекше қолдауды қажет етеді. Олардың эмоцияларын қабылдау және қолдау көрсету маңызды.
Мотивацияны арттыру
Қарт пациенттерді салауатты өмір салтын ұстануға, физикалық белсенділікті арттыруға және алдын алу шараларын қабылдауға ынталандыру.
Оң көзқарасты қалыптастыру
Пациенттің денсаулығына деген сенімін нығайту, оның жақсару мүмкіндіктеріне назар аударту. Бұл олардың психикалық күйін тұрақтандыруға ықпал етеді.
Алдын алу шаралары
Қарт адамдар үшін алдын алу шаралары денсаулықты сақтауда маңызды:
Тұрақты тексерулер: Жыл сайын қан қысымын, қант пен холестерин деңгейін тексеру.
Дұрыс тамақтану: Майлы және тұзды тағамдарды азайтып, көкөністер мен жемістерді көбейту.
Физикалық белсенділік: Жеңіл жаттығулар мен серуендер жүрек-қан тамырлары жүйесін нығайтады.
Вакцинация: Тұмауға және пневмонияға қарсы вакциналар ұсынылады.
Қорытынды
Қарт пациенттермен жұмыс – бұл жоғары жауапкершілікті талап ететін маңызды сала. Дәрігердің міндеті – олардың денсаулығын барынша сақтау және өмір сапасын жақсарту. Уақытылы диагностика, дұрыс таңдалған ем және қарым-қатынастың адамгершілікке негізделуі қарт пациенттердің ұзақ және сапалы өмір сүруіне ықпал етеді. Сонымен қатар, психологиялық қолдау мен эмпатия дәрігердің пациент алдындағы сенімділігін арттырып, емдеу процесінің табысты болуына мүмкіндік береді.
