Авторлар:Жумадилова Акбота Рашидовна, Жалпы тәжірибелік дәрігер,
Көксу аудандық орталық ауруханасы
Куан Арзгүл, Жалпы тәжірибелік дәрігер, Көксу аудандық орталық ауруханасы
Мухамеджанова Акмарал Сейткалиевна, Жалпы тәжірибелік дәрігер,
Көксу аудандық орталық ауруханасы
Кіріспе
Темір тапшылығы анемиясы (ТТА) – ең кең таралған анемия түрі, ол ағзадағы темір жетіспеушілігінің нәтижесінде гемоглобин деңгейінің төмендеуімен сипатталады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметтері бойынша, әлем халқының шамамен 30%-ы анемияның осы түрінен зардап шегеді.
ТТА барлық жас топтарында кездесуі мүмкін, бірақ әсіресе әйелдерде, жүкті аналарда, балаларда және қарт адамдарда жиі байқалады. Бұл мақалада темір тапшылығы анемиясының себептері, белгілері, диагностикасы, емдеу және алдын алу әдістері қарастырылады.
Темір тапшылығы анемиясының себептері
ТТА ағзадағы темір қорының азаюынан дамиды. Оның негізгі себептері мыналар:
Темірге деген қажеттіліктің артуы
Жүктілік және бала емізу кезеңі
Балалық шақ пен жасөспірімдік кезең (жылдам өсу кезінде)
Қатты физикалық жүктемелер
Темірдің жеткіліксіз түсуі
Темірге бай тағамдарды аз тұтыну (вегетариандық немесе теңгерімсіз диета)
Асқорыту жолындағы темірдің сіңуінің бұзылуы (гастрит, целиакия, Крон ауруы)
Қан жоғалту
Әйелдерде ауыр етеккір
Асқазан-ішек жолдарының созылмалы қан кетулері (ойық жара, геморрой, полиптер)
Хирургиялық операциялар және жарақаттар
Темір тапшылығы анемиясының белгілері
ТТА баяу дамиды және бастапқы кезеңде айқын симптомдар байқалмауы мүмкін. Ауру асқынған сайын келесі белгілер пайда болады:
Жалпы белгілер:
Әлсіздік, тез шаршау
Бас айналу, көз қарауыту
Терінің бозаруы
Жүрек соғуының жиілеуі (тахикардия)
Қысқа демалу (ентігу)
Темір тапшылығына тән белгілер:
Шаштың түсуі, сынғыштығы
Тырнақтың жұқаруы, сынғыштығы
Ауыздың бұрыштарындағы жарықтар (ангулярлы стоматит)
Тәбеттің төмендеуі
Дәм сезудің өзгеруі (бор жеуге, мұз шайнауға құмарту)
Диагностика әдістері
Темір тапшылығы анемиясын анықтау үшін келесі зертханалық талдаулар жүргізіледі:
Жалпы қан талдауы – гемоглобин, эритроциттер, гематокрит деңгейін анықтау
Сарысудағы темір деңгейі – темір қорының жағдайын бағалау
Ферритин деңгейі – ағзадағы темір қорының негізгі көрсеткіші
Трансферриннің жалпы темір байланыстыру қабілеті (TIBC) – темір алмасуының тиімділігін бағалау
Гемоглобин деңгейінің төмендеуі мен ферритиннің азаюы темір тапшылығы анемиясын көрсетеді.
Темір тапшылығы анемиясын емдеу
ТТА емдеудің басты мақсаты – темір қорын қалпына келтіру және оның себептерін жою.
- Темір препараттарын қабылдау
Темір тапшылығын толықтыру үшін дәрігер темір препараттарын тағайындайды.
Темір сульфаты, темір фумараты, темір глюконаты – ең жиі қолданылатын темір қосылыстары
Препараттарды қабылдау ережелері:
Ашқарынға немесе тамақтан 1 сағат бұрын ішу
С дәруменімен (цитрус шырындары, аскорбин қышқылы) бірге қабылдау
Кальций және сүт өнімдерімен бірге қабылдамау (темірдің сіңуін тежейді)
Темір препараттары 3-6 ай бойы қабылданады. Емдеудің тиімділігі гемоглобин мен ферритин деңгейін бақылау арқылы бағаланады.
- Темірге бай тағамдарды тұтыну
ТТА-ның жеңіл дәрежесінде дұрыс тамақтану арқылы темір жетіспеушілігін түзетуге болады.
Гемдік (жақсы сіңетін) темір көздері:
Қызыл ет (сиыр, қой еті)
Бауыр
Балық және теңіз өнімдері
Гемдік емес (өсімдік негізіндегі) темір көздері:
Жасымық, ноқат, бұршақ
Қарақұмық, сұлы
Жаңғақтар, кептірілген жемістер (өрік, мейіз)
Жасыл жапырақты көкөністер (шпинат, аскөк)
Өсімдік негізіндегі темір С дәруменімен бірге жақсы сіңеді, сондықтан құрамында темір бар тағамдарды лимон, болгар бұрышы, қызанақпен бірге тұтыну ұсынылады.
- Анемияны тудыратын себептерді жою
Қан кетудің көзін анықтау және емдеу
Асқазан-ішек жолдарының ауруларын (гастрит, ойық жара) емдеу
Гормоналды теңгерімсіздіктерді реттеу (ауыр етеккір кезінде)
Темір тапшылығы анемиясының алдын алу
Теңгерімді тамақтану
Темірге бай өнімдерді жеткілікті мөлшерде тұтыну
С дәруменіне бай тағамдарды рационына қосу
Шай мен кофені шектеу (олар темірдің сіңуін тежейді)
Жүкті әйелдер мен балаларға профилактика
Жүкті әйелдерге 12-ші аптадан бастап темір препараттарын қабылдау ұсынылады
Балаларға алғашқы айларында темір жеткілікті алуы үшін емшек сүтін беру немесе темірмен байытылған қоспаларды қолдану
Созылмалы ауруларды дер кезінде емдеу
Асқазан-ішек жолдары ауруларын уақытында емдеу
Гормоналды теңгерімсіздікті бақылау
Қорытынды
Темір тапшылығы анемиясы – кең таралған, бірақ алдын алуға және емдеуге болатын жағдай. Уақытында анықталып, дұрыс ем қабылданса, бұл аурудың жағымсыз салдарының алдын алуға болады. Теңгерімді тамақтану, темір препараттарын қабылдау және темір сіңуіне әсер ететін факторларды ескеру – темір тапшылығымен күресудің ең тиімді жолдары.
Денсаулықты сақтау үшін дұрыс тамақтану мен профилактикалық шараларға мән беру өте маңызды.
