Сүт безі қатерлі ісігінің алдын алу шаралары

Авторлар:Бекетбаева Айдана Маратхановна – онколог, маммолог, «Жетісу облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, «№2 Талдықорған қалалық емханасы» ШЖҚ МКК Сураншиева Асел Рахатжановна – онколог, маммолог, «Жетісу облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, ШЖҚ «Талдықорған қалалық емханасы» МКК

Кіріспе
Сүт безі қатерлі ісігі (СБҚІ) – әйелдер арасында кең таралған онкологиялық аурулардың бірі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) деректері бойынша, жыл сайын миллиондаған әйелдерде сүт безі қатерлі ісігі анықталады. Бұл патология онкологиялық аурулар құрылымында жетекші орындардың бірін иеленеді және оның алдын алу, ерте диагностикасы мен тиімді емін қамтамасыз ету – онкологиялық қызметтің маңызды басымдықтарының бірі.

Сүт безі қатерлі ісігінің алдын алу шаралары скринингтік бағдарламаларды ұйымдастыру, қауіп факторларын бақылау және халық арасында ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу арқылы жүзеге асырылады. Медициналық қоғамдастықтың басты мақсаты – сүт безі қатерлі ісігінің даму қаупін төмендету және өлім-жітімді азайту.

Сүт безі қатерлі ісігінің қауіп факторлары
Сүт безі қатерлі ісігінің дамуына әсер ететін факторлар эндогендік (генетикалық, гормоналды) және экзогендік (қоршаған орта, өмір салты) болып бөлінеді.

1. Генетикалық және тұқым қуалаушылық факторлары
   Отбасылық анамнез (анасы, әпкесі немесе жақын туыстары сүт безі қатерлі ісігімен ауырған болса, сырқаттану қаупі 2-3 есе артады).
   BRCA1 және BRCA2 гендеріндегі мутациялар СБҚІ даму ықтималдығын 80%-ға дейін арттырады.
2. Гормоналды және репродуктивті факторлар
   Ерте менархе (12 жасқа дейін) және кеш менопауза (55 жастан кейін).
   Жүктіліктің болмауы немесе алғашқы босанудың 30 жастан кейін болуы.
   Дәрігердің бақылауынсыз ұзақ мерзімді гормоналды терапия.
3. Өмір салты және экологиялық факторлар
   Артық салмақ және семіздік (әсіресе менопауза кезеңінде).
   Физикалық белсенділіктің төмендігі.
   Алкоголь мен темекі шегу.
   Канцерогендік заттардың (пестицидтер, ауыр металдар, радиация) әсері.
4. Психоэмоционалдық факторлар
   Ұзаққа созылған стресс пен жүйке жүйесінің бұзылыстары иммундық жүйенің әлсіреуіне алып келіп, қатерлі ісіктің даму қаупін жоғарылатады.
   Алдын алу шаралары
   Сүт безі қатерлі ісігінің алдын алу іс-шаралары алғашқы және екінші деңгейлі профилактикалық шаралардан тұрады.
5. Біріншілік профилактика (сырқаттың алдын алу шаралары)
   Өмір салтын түзету:

Рационалды және теңгерімді тамақтану (майлы, қуырылған тағамдарды шектеу, антиоксиданттарға бай өнімдерді тұтыну).
Дененің қалыпты салмағын сақтау (Дене салмағының индексін (ДСИ) 18,5-24,9 кг/м² аралығында ұстап тұру).
Тұрақты физикалық белсенділік (аптасына кемінде 150 минут орташа қарқынды физикалық жүктеме).
Алкогольді ішімдіктерді тұтынуды шектеу немесе толықтай бас тарту.
Темекі шегуден бас тарту.
Гормоналды гигиена:

Гормоналды препараттарды дәрігердің қатаң бақылауымен қабылдау.
Лактацияның ұзақтығы (кемінде 12 ай) сүт безі қатерлі ісігінің даму қаупін төмендетеді.

2. Екіншілік профилактика (ерте диагностикалау және скринингтік тексерулер)
   Медициналық тексерулер және скрининг:

40 жастан кейінгі әйелдер үшін екі жылда бір рет маммография өту (ерте анықтау үшін тиімді әдіс).
Жоғары қауіп тобына жататын әйелдер (тұқым қуалаушылық факторлары бар) үшін 30 жастан бастап маммологиялық бақылау.
Клиникалық және өзін-өзі тексеру әдістерін қолдану.
Өзін-өзі тексеру әдісі:

Ай сайынғы өзіндік пальпация (етеккір циклінің 5-7-күні).
Айна алдында симметриялылықты, ісіктердің немесе тері өзгерістерінің бар-жоғын тексеру.
Пальпация кезінде түйіндер немесе ауырсыну анықталған жағдайда, онколог немесе маммологқа шұғыл түрде қаралу.

3. Үшіншілік профилактика (қайталану мен асқынудың алдын алу)
   Алдын ала анықталған қатерлі ісік алды ауруларды (фиброаденома, мастопатия) дер кезінде емдеу.
   Онкологиялық науқастарға тұрақты бақылау мен реабилитациялық шаралар жүргізу.
   Қате түсініктер мен мифтер
4. «Сүт безі қатерлі ісігі ауырсыну тудырады»
   Аурудың бастапқы сатыларында ауырсыну белгілері болмайды. Бұл симптом тек кеш сатыларда немесе қабыну процестерімен асқынған кезде байқалуы мүмкін.
5. «Егер отбасында сүт безі қатерлі ісігімен ауырған адам болмаса, менде де болмайды»
   80%-дан астам жағдайлар тұқым қуаламайтын сипатқа ие, сондықтан қауіп факторларын ескеру қажет.
6. «Маммография зиянды»
   Маммографияның пайдасы ықтимал қауіптен әлдеқайда жоғары. Ол ең ерте сатыларда қатерлі ісікті анықтауға мүмкіндік береді.
7. «Егер сүт безінде түйін табылса, бұл міндетті түрде қатерлі ісік»
   Көптеген түйінді құрылымдар (мастопатия, фиброаденома) қатерсіз сипатқа ие, бірақ оларды дер кезінде тексеру қажет.

Қорытынды
Сүт безі қатерлі ісігінің алдын алу үшін біріншілік және екіншілік профилактикалық шараларды сақтау маңызды.

Негізгі қағидалар:

Салауатты өмір салтын ұстану.
Дене салмағын бақылау және физикалық белсенділікті арттыру.
Маммологиялық тексерулерден уақытылы өту.
Өзін-өзі тексеру дағдыларын меңгеру.
Медициналық тексерулерден уақытылы өту және жоғары қауіп факторлары бар науқастарды ерте анықтау арқылы сүт безі қатерлі ісігіне шалдыққан әйелдердің өмір сүру деңгейін жақсартуға болады. Бұл ауруды болдырмау мен ерте диагностикалауда онколог пен маммологтың рөлі өте маңызды.