Авторы:
Тазабекова Айгуль Мукаевна – Нәрестелер бөлімінің медбикесі
Токсамбаева Эльмира Акайевна – Ұрықты қорғау орталығының медбикесі
Есимбаева Шолпан Нургазиновна – Жансақтау нәрестелер бөлімінің медбикесі
МШЖҚ «Облыстық перинаталдық орталық» МҚК, Талдыкорған, Жетісу Облысы
Кіріспе
Нәрестелердің физиологиялық сарғаюы – бұл жаңа туған нәрестелер арасында жиі кездесетін құбылыс. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәліметі бойынша, әрбір жаңа туған нәрестенің 50-70%-ында, ал шала туылған нәрестелердің 80%-ына дейін физиологиялық сарғаю байқалады. Бұл жағдай әдетте нәрестенің қанындағы билирубин деңгейінің жоғарылауына байланысты пайда болады және көп жағдайда арнайы емдеуді қажет етпейді.
Алайда кейбір жағдайларда билирубин деңгейі тым жоғары болып, нәрестенің денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін. Осы мақалада нәрестелердің сарғаюының негізгі себептері, алдын алу шаралары мен емдеу әдістері қарастырылады.
1. Нәрестелердің сарғаюының себептері
Сарғаюдың негізгі себебі – қандағы билирубин деңгейінің артуы. Билирубин – эритроциттердің ыдырауынан бөлінетін сары пигмент. Жаңа туған нәрестелерде бауырдың билирубинді тиімді өңдеу қабілеті толық қалыптаспағандықтан, оның қандағы деңгейі жоғарылайды.
1.1 Нәрестелердің сарғаюын тудыратын негізгі факторлар
- Физиологиялық сарғаю – бауырдың жетілмеуіне байланысты (өмірінің 2-3 күнінде пайда болады, 7-10 күнде жойылады).
- Емшек сүтімен байланысты сарғаю – кейбір емшек сүтіндегі компоненттердің билирубин метаболизміне әсер етуіне байланысты (2-4 аптаға дейін созылуы мүмкін).
- Гемолитикалық сарғаю – ананың және баланың қанының резус-фактор айырмашылығына байланысты (гемолиз күшейеді).
- Бауыр патологияларына байланысты сарғаю – бауыр аурулары билирубиннің шығарылуын тежейді.
Статистика: Зерттеулер көрсеткендей, сарғаюдың патологиялық түрлері жаңа туған нәрестелердің 5-10%-ында кездеседі және медициналық араласуды қажет етеді.
2. Симптомдары
Нәрестенің сарғаюының негізгі белгісі – терінің және көздің ақтарының сары түске боялуы. Әдетте, сарғаю туғаннан кейінгі 2-4 күндер аралығында пайда болады.
2.1 Ауыр сарғаюдың белгілері
- Ұйқышылдық, әлсіздік.
- Сору рефлексінің төмендеуі.
- Дене қызуының көтерілуі.
- Қатты сарғайған тері түсі.
- Нәжіс пен зәрдің түсінің өзгеруі (ақшыл нәжіс, қою сары зәр).
Медициналық деректер: АҚШ Ұлттық денсаулық институтының (NIH) мәліметі бойынша, билирубиннің 25 мг/дл жоғары деңгейі нәресте миына қауіпті және ядролық сарғаюды (kernicterus) тудыруы мүмкін.
3. Алдын алу шаралары
Нәрестелердің сарғаюының алдын алу үшін келесі шаралар ұсынылады:
- Жиі емізу – жаңа туған нәрестені күніне 8-12 рет емізу бауырдың билирубинді шығару қабілетін жақсартады.
- Құнарлы тамақтану – емшек сүтінің жеткілікті мөлшері нәрестенің сарғаюының алдын алады.
- Қанның резус-факторын анықтау – егер ана мен нәрестенің қаны сәйкес келмесе, дәрігерлер нәрестені мұқият бақылауы керек.
Статистика: ДДСҰ деректері бойынша, емшек сүтімен емізу нәрестелердің сарғаюының ауыр формаларын 40%-ға дейін төмендетеді.
4. Емдеу әдістері
Егер билирубин деңгейі тым жоғары болса, келесі емдеу әдістері қолданылады:
4.1 Жарық терапиясы (фототерапия)
- Билирубин молекулалары жарықтың әсерінен ерігіш түрге айналып, несеп және нәжіс арқылы шығарылады.
- 24-48 сағат ішінде билирубин деңгейі 30-50%-ға төмендеуі мүмкін.
4.2 Иммуноглобулинді көктамыр ішіне енгізу
- Егер сарғаю ананың және нәрестенің қан тобы айырмашылығына байланысты болса, иммуноглобулинді енгізу антиденелердің деңгейін төмендетіп, қан алмастыру қажеттілігін азайтады.
4.3 Қан алмастыру (алмасу трансфузиясы)
- Өте сирек қолданылады (билирубин деңгейі 25 мг/дл асқанда).
- Донорлық қан арқылы нәрестенің қан құрамын қалпына келтіру үшін жасалады.
Медициналық дерек: Жарық терапиясы сарғаюдың ауыр жағдайларының 90%-ында тиімді емдеу әдісі болып табылады.
5. Медбикенің рөлі
Медбикелер нәрестелердің денсаулығын бақылауда маңызды рөл атқарады:
- Билирубин деңгейін үнемі бақылау.
- Жарық терапиясын жүргізу.
- Ата-аналарға күтім бойынша кеңес беру.
- Тамақтандыру режимін қадағалау.
Статистика: Клиникалық зерттеулер көрсеткендей, арнайы дайындалған медбикелердің араласуы билирубин деңгейін бақылауды 30%-ға жақсартады.
Қорытынд
Жаңа туған нәрестелердің физиологиялық сарғаюы – жиі кездесетін, бірақ уақытылы диагноз қойылған жағдайда қауіпсіз өтетін құбылыс. Көп жағдайда арнайы емдеуді қажет етпейді, алайда ауыр жағдайларда медициналық араласу маңызды.
Медициналық технологиялардың дамуы мен кәсіби мамандардың тәжірибесі нәрестелердің өмір сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Емшек сүтімен емізу, билирубин деңгейін уақтылы бақылау және дұрыс медициналық көмек сарғаюдың асқынуын болдырмауға көмектеседі.
