Авторлар:
Бармакова Карлыгаш Абикеновна – фельдшер
Жатакбаева Бахытгуль Нурсапановна – учаскелік мейіргер
Майлибаева Кенжебала Баймуратовна – учаскелік мейіргер
Кіріспе
Жүрек-қан тамыр аурулары (ЖҚА) – әлемдегі өлім-жітімнің негізгі себептерінің бірі. Гипертония, жүректің ишемиялық ауруы, инсульт және инфаркт секілді патологиялар көбіне дұрыс тамақтанбау, артық салмақ, гиподинамия және зиянды әдеттер салдарынан пайда болады.
Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, дұрыс тамақтану жүрек ауруларының алдын алуда және олардың дамуын бәсеңдетуде маңызды рөл атқарады. Тамақтану рационында пайдалы өнімдердің болуы, тұз бен зиянды майларды шектеу, витаминдер мен минералдарға бай тағамдарды тұтыну жүрек саулығын сақтауға көмектеседі.
Бұл мақалада дұрыс тамақтанудың жүрек-қан тамыр жүйесіне тигізетін әсері және оның аурулардың алдын алудағы маңызы қарастырылады.
1. Жүрек-қан тамыр ауруларының негізгі қауіп факторлары
ЖҚА-ның пайда болуына әсер ететін негізгі себептер мыналар:
Артық салмақ және семіздік – жүрекке артық жүктеме түсіріп, гипертония мен қант диабетінің дамуына ықпал етеді.
Қаныққан және трансмайларды көп тұтыну – холестерин деңгейін жоғарылатып, қан тамырларында атеросклероздың пайда болуына әкеледі.
Тұзды шамадан тыс қолдану – қан қысымын көтеріп, жүрекке жүктемені арттырады.
Қант пен өңделген көмірсуларды көп пайдалану – инсулинге төзімділікті дамытып, қант диабеті мен жүрек ауруларына себепші болады.
Көкөністер мен жемістердің жеткіліксіз болуы – денедегі антиоксиданттардың азаюына және қан тамырларының әлсіреуіне әкеледі.
Жоғарыда аталған факторлардың барлығы дұрыс тамақтану арқылы реттелуі мүмкін.
2. Жүрек саулығына пайдалы тамақтану принциптері
Жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алу үшін тамақтану режимін өзгерту қажет. Мына принциптерді сақтау жүрек жұмысын жақсартып, артық салмақтың алдын алуға көмектеседі.
2.1. Дұрыс тамақтану тәртібі
Күніне 3 негізгі және 2 қосымша тамақтану қажет (таңғы ас, түскі ас, кешкі ас және екі жеңіл тамақ).
Артық тамақтанудан аулақ болу керек.
Кешкі ас тым ауыр болмауы тиіс.
2.2. Теңгерімді рацион
Жүрекке пайдалы тағамдар:
Жемістер мен көкөністер – калийге, магнийге және антиоксиданттарға бай, жүрек бұлшықеттерін қорғайды.
Балық және теңіз өнімдері – құрамында омега-3 май қышқылдары бар, бұл жүрек ырғағын тұрақтандырады және қабынуды азайтады.
Толық дәнді өнімдер – қандағы қант пен холестерин деңгейін төмендетуге көмектеседі.
Жаңғақтар мен тұқымдар – жүрекке пайдалы қанықпаған май қышқылдары мен магний көзі.
Зәйтүн, зығыр және авокадо майы – ағзаға қажетті пайдалы майлармен қамтамасыз етеді.
Майсыз сүт өнімдері – қан қысымын реттейтін кальций мен ақуызға бай.
Шектеу керек тағамдар:
Қаныққан және трансмайлар (фастфуд, қуырылған тағамдар, маргарин).
Тұзды өнімдер (шұжық, консервілер, тұзды ірімшіктер).
Қант пен тәттілер (газдалған сусындар, кондитерлік өнімдер, ақ нан).
Алкоголь және газдалған сусындар (қан қысымын жоғарылатып, жүрекке жүктеме түсіреді).
3. Су балансын сақтау маңыздылығы
Жүрек-қан тамыр жүйесі дұрыс жұмыс істеуі үшін ағзада жеткілікті мөлшерде су болуы қажет.
Күніне кемінде 1,5-2 литр таза су ішу ұсынылады.
Тәтті сусындар мен кофе мөлшерін шектеу керек.
Газдалған және энергетикалық сусындардан бас тарту қажет.
4. Дұрыс тамақтану және артериялық қысым
Гипертония жүрек ауруларының негізгі себептерінің бірі болып табылады. Қан қысымын төмендету үшін келесі принциптерді сақтау қажет:
Тұз мөлшерін күніне 5 граммнан асырмау.
Калийге бай тағамдарды көбейту (банан, картоп, бұршақ тұқымдастар).
Қаныққан майларды азайтып, өсімдік майларын қолдану.
Алкоголь мен кофені шектеу.
5. Жүрек саулығын жақсартуға арналған диета түрлері
Көптеген зерттеулер көрсеткендей, орташа теңіздік диета және DASH диетасы жүрек саулығын жақсартады.
DASH диетасының негізгі қағидалары:
Тұзды азайту
Майсыз ақуыз көздерін пайдалану
Көкөністер мен жемістерді көбейту
Жануар майларын өсімдік майларымен алмастыру
Бұл диеталар жүрек-қан тамыр жүйесінің саулығын сақтауға және гипертонияны бақылауға көмектеседі.
Қорытынды
Жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алу үшін дұрыс тамақтану басты рөл атқарады. Теңгерімді диета, тұзды, қантты және зиянды майларды шектеу, пайдалы тағамдарды тұтыну – жүрек саулығын нығайтудың негізгі әдістері.
Медициналық мамандардың міндеті – халықты дұрыс тамақтану қағидаларымен таныстыру, ақпараттандыру және денсаулықты сақтау үшін салауатты өмір салтын ұстануға үйрету. Жүрек саулығы – әр адамның өз қолында, ал дұрыс тамақтану – оны қорғаудың ең тиімді жолдарының бірі.
