Авторлар:Гульмира Бижигитовна Есиркенова – фельдшер, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК
Гульфия Нурхановна Нургожина – жалпы практика мейіргері, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК
Альмира Мырзагалиевна Кыдырманова – жалпы практика мейіргері, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК
Кіріспе
Асқазан мен он екі елі ішектің жара ауруы — рецидивке бейім созылмалы ауру, негізгі морфологиялық көрінісі — асқазан мен он екі елі ішектің шырышты және шырыш асты қабаттарында жара түзілуімен сипатталады. Жара ауруы халық арасында жиі кездесетін патологиялардың бірі, ал он екі елі ішек жарасы асқазан жарасынан 4 есе жиі кездеседі. Бұл ауру көбіне еңбекке қабілетті ер адамдарда анықталады.
Этиологиясы мен патогенезі
Жара ауруының дамуында көптеген факторлар әсер етеді:
- Тамақтану тәртібінің бұзылуы: қатты, ащы тағамдарды жиі тұтыну, тамақты құрғақтай ішу, ұзақ уақыт аш жүру
- Темекі шегу және ішімдік
- Созылмалы стресс, ұйқының бұзылуы, жүйке-психикалық жүктеме
- Тұқым қуалаушылық бейімділік
- Гастротоксикалық дәрілік заттарды ұзақ қолдану (аспирин, НПВС, глюкокортикоидтар, кофеин және т.б.)
- Helicobacter pylori инфекциясы
- Генетикалық және гормондық факторлар
- Қорғаныш және агрессия факторларының теңгерімсіздігі: асқазан сөлі мен тұз қышқылының агрессиялық әсері мен шырышты қабықтың қорғаныштық механизмдерінің әлсіреуі
Патологиялық анатомия
Асқазан мен он екі елі ішек жарасы терең, жиі дөңгелек пішінді, әртүрлі өлшемдегі тіндік ақау ретінде көрінеді. Жара тереңдеген сайын ол шырыш асты қабаттан бастап бұлшықет қабатына, тіпті серозды қабатқа дейін жетуі мүмкін.
Микроскопиялық құрылымы бойынша жара 4 қабаттан тұрады:
- Беткей қабат — фибрин, некроз массалары және лейкоцитарлы инфильтрат
- Фибриноидты некроз қабаты
- Грануляциялық ұлпа қабаты — капиллярлар мен лимфоцитарлы инфильтрация
- Дәнекер тін қабаты — тыртықтық өзгерістер жара шекарасынан тыс таралуы мүмкін
Клиникалық көрінісі
Жара ауруының негізгі белгілері:
- Ауырсыну синдромы — эпигастрий аймағындағы (қасықасты) ауырсыну:
- Асқазан жарасында — ерте ауырсыну (тамақтан кейін 30–60 минут ішінде)
- Он екі елі ішек жарасында — кеш ауырсыну (2–3 сағаттан кейін) немесе «аш қарынға ауырсыну», әсіресе түнде (сағат 23:00–03:00 аралығында)
- Құсу — асқазан сөлінің шығуымен ауырсынудың жеңілдеуі
- Жүрек айну, қыжыл, іш қату, кекіру
- Ауырсынудың иррадиациясы — сол жақ иыққа, белге, жауырын астына
- Жалпы әлсіздік, тәбеттің төмендеуі, салмақ азаюы
Асқынулары
- Қансырау — жараның тамырларды зақымдауынан:
- Қанды құсу (қою түсті «кофе тұнбасы» тәрізді)
- Мелена (қара нәжіс), бас айналу, әлсіздік, гипотензия
- Перфорация — жараның барлық қабатты тесіп өтуі:
- Кенеттен кинжалды ауырсыну, іштің бұлшықеттерінің кернеуі, перитонит белгілері
- Пенетрация — жараның көршілес мүшелерге (ұйқы безі, бауыр, өт жолдары) өтуі:
- Ауырсыну тұрақты сипатқа ие болады, иррадиация өзгереді (мысалы, бел аймағына)
- Перивисцерит — асқазанның немесе он екі елі ішектің жабысқақ процестерімен қосымша мүшелермен бірігуі
- Пилородуоденалды стеноз — жара тыртықтанғаннан кейін асқазан мен он екі елі ішек арасындағы өтудің тарылуы:
- Толық тоймау, тамақтан кейін құсу, салмақ жоғалту
- Малигнизация — жара тінінің обырлық өзгеріске ұшырауы
Диагностикасы
Диагноз кешенді түрде қойылады:
- Анамнез жинау, типтік шағымдар
- Физикалық қарап тексеру
- Эндоскопиялық зерттеу (ФГДС) — жараның нақты орналасуын, өлшемін, қансырау немесе тыртық белгілерін анықтау
- Рентгенологиялық зерттеу — «нишаның» (жара қуысындағы контрасттың жиналуы) көрінуі
- Helicobacter pylori-ге тыныс тесті немесе биопсия арқылы тест
- Қан анализі — анемия, лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылауы
- Фекалийге жасырын қан анализі (қансырауды анықтау үшін)
Қорытынды
Асқазан мен он екі елі ішектің жара ауруы — ұзақ уақыт бойы асимптомды өтіп, асқынған кезде өмірге қауіпті жағдайларға алып келетін созылмалы патология. Ерте диагностика, Helicobacter pylori эрадикациясы, тамақтану тәртібін түзету, стресс факторларын азайту және гастропротекторлық ем қолдану — бұл дертпен күрестегі негізгі бағыттар.
