Кіріспе
Жедел уланулар мен токсикалық реакциялар шұғыл көмек көрсетуді талап ететін төтенше жағдайлардың қатарына жатады. Қазақстанда да, басқа елдердегідей, уланулар сапасыз тағамдарды, дәрі-дәрмектерді, есірткі заттарын, химиялық заттарды қолдану немесе улы газдардың әсерінен болуы мүмкін. Химиялық заттардың, дәрі-дәрмектердің және есірткі заттарының қолжетімділігі артқан сайын, мұндай жағдайларда шұғыл әрі білікті алғашқы көмектің маңыздылығы арта түсуде. Бұл мақалада Қазақстан жағдайында жедел улану кезінде алғашқы көмек көрсету технологиялары қарастырылады.
Қазақстандағы жедел уланудың негізгі себептері
Қазақстанда жедел уланудың ең кең тараған көздері мыналар болып табылады:
- Тұрмыстық химикаттар – тазалау құралдары, ағартқыштар, жәндіктермен күресуге арналған химиялық заттар.
- Дәрі-дәрмектер – дәрі-дәрмектерді дұрыс қолданбау, дозадан асып кету.
- Есірткі заттары – синтетикалық есірткіні қолдану және бұл заттардың «қара нарықта» қолжетімділігі.
- Тағамнан улану – сапасыз немесе токсиндермен ластанған тағамдарды тұтыну.
- Алкогольдік уланулар – сапасыз алкогольді немесе этил спиртін шамадан тыс қолдану нәтижесінде.
Жедел уланулар кезіндегі алғашқы көмек көрсету кезеңдері
Мұндай жағдайларда әр минут маңызды, сондықтан жедел жәрдем дәрігерлері шұғыл әрі нақты хаттамаларға сәйкес әрекет етуі қажет. Төменде әртүрлі уланулар кезіндегі алғашқы көмек көрсету бойынша қадамдық нұсқаулық берілген.
- Улану көзін анықтау
- Улануға күдік туындаған кезде, токсиннің (дәрілер, химиялық заттар, есірткілер) болжамды көзін тез анықтау маңызды. Бұл дұрыс емдеу тактикасын таңдауға және нақты антидоттарды қолдануға көмектеседі.
- Зардап шегушіден немесе куәгерлерден улану жағдайлары туралы сұрап, нақты не қолданғанын, қанша мөлшерде және қашан қабылдағанын анықтау қажет.
- Зардап шегушінің жағдайын бағалау
- Есін, тыныс алуын және жүрек қызметін тексеру.
- Егер зардап шегуші ес-түссіз болса, тыныс алу жолдарының ашықтығын қамтамасыз ету қажет.
- Тері жағдайын (бозару, көгеру), құсу немесе тырысу белгілерін бақылау.
- Токсиндерді организмнен шығару
- Асқазан-ішек жолдары арқылы улану жағдайларында (мысалы, дәрілермен немесе тағаммен) уланғаннан кейін бір сағат ішінде құстыру қажет. Алайда, қышқылдармен, сілтілермен немесе мұнай өнімдерімен улану кезінде құсуға болмайды, себебі бұл өңештің зақымдануына әкелуі мүмкін.
- Асқазанды жуу – кейбір уланулардың, әсіресе дәрі-дәрмектердің артық дозалануында, ерте кезеңде тиімді әдіс.
- Активтендірілген көмір – асқазандағы токсиндерді байланыстырып, олардың сіңуін болдырмауға арналған қолжетімді әрі тиімді құрал.
- Тыныс алу жолдары арқылы улану кезінде көмек көрсету
- Улы газдармен (көмірқышқыл газы, аммиак, хлор) улану жағдайында зардап шегушіні дереу таза ауаға шығару қажет.
- Тыныс алу тоқтаған жағдайда жедел жәрдем келгенше өкпені жасанды желдету қажет.
- Антидоттарды қолдану
- Қазақстанда кейбір уландырғыш заттардан улану кезінде антидоттарды қолдануға мүмкіндік бар. Мысалы, парацетамолмен улану кезінде ацетилцистеин, ал алкогольмен улану кезінде метаболиттердің әсерін төмендететін дәрілер қолданылады.
- Жедел жәрдем қызметкерлері уланудың нақты жағдайлары кезінде антидоттарды дұрыс қолдану бойынша нақты нұсқаулықтарға ие болуы қажет.
- Госпитализация және арнайы көмек
- Ауыр уланулар, әсіресе, ес-түссіз немесе тыныс алу бұзылған жағдайда, науқас дереу токсикологиялық немесе жансақтау бөліміне жатқызылуы қажет.
- Ауруханаға болжалды диагноз және уландырғыш заттың сипаты туралы алдын ала хабарлау керек, сонда қажетті жабдықтар мен препараттар дайын болуы мүмкін.
Қазақстанда улану кезінде көмек көрсетудегі мәселелер мен қиындықтар
- Антидоттар мен арнайы көмекке қолжетімділік
- Қазақстанның кейбір аймақтарында, әсіресе ауылдық жерлерде, нақты антидоттарға қолжетімділік қиындық тудыруы мүмкін. Бұл жағдайда жедел жәрдем қызметтерін және ауруханаларды қажетті препараттармен қамтамасыз ету бағдарламасын әзірлеу қажет.
- Оқыту және ақпараттандыру
- Медициналық қызметкерлер мен тұрғындарды улану жағдайларында алғашқы көмек көрсету әдістеріне үйрету қажет. Сондай-ақ, химиялық заттарды, дәрі-дәрмектерді және алкогольді қауіпсіз қолдану бойынша ақпараттық науқандарды жүргізудің маңызы зор.
- Нашақорлық пен синтетикалық заттарды қолданудың өсуі
- Соңғы жылдары Қазақстанда синтетикалық есірткілерден улану жағдайларының артуы байқалуда. Бұл заттарды диагностикалау мен емдеу қиындық туғызады, өйткені оларға қарсы арнайы антидоттар болмауы мүмкін және олардың ағзаға тез әсер етуі қиындық тудырады.
Қорытынды
Жедел уланулар Қазақстан халқының денсаулығына үлкен қауіп төндіреді. Уақытылы көрсетілген алғашқы көмек және заманауи құтқару технологияларын тиімді пайдалану – токсикалық реакциялар кезінде өлім-жітімді және мүгедектік жағдайларын азайтудағы маңызды факторлар. Антидоттарға қолжетімділікті қамтамасыз ету, медициналық қызметкерлерді оқыту және уланулардың алдын алу шараларын күшейту – бұл маңызды міндеттер.
Авторлар:
Набиева Зарина Байрамовна- жедел жәрдем бригадасының фельдшері,
Чалкарова Татьяна Анатольевна — жедел жәрдем бригадасының фельдшері,
Боженова Наталья Вячеславовна — жедел жәрдем бригадасының фельдшері,
Талдықорған қаласы, Жетісу облысы.
