Автор: Дузелбаева Гуляим Амангелдиевна аға медбике,
Капышева Жазира учаскелік медбике,
Урахунова Гульфия учаскелік медбике
«Жетысу облысы денсаулық сақтау басқармасы» ММ ШЖҚ «Талдықорған қалалық №1
емханасы» МКК
Халықтың өмір сүру ұзақтығының артуы және егде жастағы адамдар санының көбеюі медицина қызметкерлерінің жұмысында маңызды рөл атқарады. 65 жастан асқан науқастарға ерекше назар аудару қажет, себебі оларда созылмалы аурулар жиі кездеседі, сондай-ақ әлеуметтік және психологиялық қиындықтар бар. Бұл жаста ағзада табиғи физиологиялық өзгерістер де орын алады. Осы мақалада 65 жастан асқан адамдармен жұмыс істеудің заманауи тәсілдерін, алдын алу шараларын және олардың өмір сапасын қамтамасыз етуге бағытталған медициналық қызметкерлердің рөлін қарастырамыз.
- Егде жастағы адамдарға медициналық көмек көрсету ерекшеліктері
65 жастан асқан адамдарда көбінесе бірнеше созылмалы аурулар қатарынан болады: гипертония, қант диабеті, артрит, жүрек және тыныс алу жүйесінің аурулары. Бұл аурулар кешенді емдеуді, медициналық көмектің үйлестіруін және тұрақты бақылауды талап етеді. Егде жастағы науқастармен жұмыс істеудің маңызды аспектілері мыналар:
1.1. Емдеуге кешенді тәсіл
Егде жастағы адамдарға медициналық көмек мультидисциплинарлық тәсілге негізделуі керек. Бұл тек терапевттердің ғана емес, сондай-ақ кардиологтар, эндокринологтар, неврологтар және әлеуметтік қызметкерлер мен психологтардың да қатысуын талап етеді.
Күтімді үйлестіру. Егде жастағы науқастарда полипрагмазия, яғни бірнеше дәрілік препараттарды бір уақытта қабылдау жағдайы жиі кездеседі. Дәрігерлер мен медбикелер емдеуді дұрыс үйлестіріп, дәрілердің өзара әрекеттесуін және жанама әсерлерін болдырмауы тиіс.
Функционалдық жағдайды бағалау. Науқастың жай-күйін бағалауда оның тек аурулары ғана емес, сонымен қатар қозғалғыштығы, өз-өзіне қызмет көрсету қабілеті, когнитивтік және әлеуметтік белсенділігі де ескеріледі.
1.2. Жеке емдеу жоспары
Әрбір 65 жастан асқан науқасқа жеке тәсіл қажет. Ағзадағы жасқа байланысты өзгерістер мен бірнеше созылмалы ауруларды ескере отырып, емдеу науқастың нақты жағдайына бейімделуі тиіс.
Полипрагмазияны азайту. Дәрі-дәрмектердің санын бақылау, күмәнді тиімділігі бар препараттарды алып тастау және қайталанатын тағайындаулардан аулақ болу маңызды.
Қорғаныс схемаларын тағайындау. Егде жастағы адамдарда зат алмасу процестері баяулайды, бауыр және бүйрек функциялары әлсірейді, сондықтан дәрі-дәрмектерді тағайындау кезінде осы ерекшеліктерді ескеру қажет.
1.3. Денсаулық жағдайын бақылау
Егде жастағы адамдардың денсаулығын тұрақты бақылау созылмалы аурулардың асқынуының алдын алуға және өмір сүру сапасын жақсартуға көмектеседі.
Алдын алу тексерістері. Жыл сайын артериялық қысымды, қандағы қант деңгейін, ЭКГ, УДЗ және басқа да диагностика шараларын өткізу арқылы денсаулық жағдайын үнемі бақылау қажет.
Функционалдық сынақтар. Қозғалыс қабілетін, үйлесімділігін және өзін-өзі күту қабілетін бағалау науқастың тәуелсіздігін анықтауға және қосымша көмек қажеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.
- Егде жастағы адамдардағы аурулардың алдын алу
65 жастан асқан адамдарда аурулардың алдын алу функционалдылықты сақтауға және созылмалы аурулардың асқынуын болдырмауға бағытталған. Алдын алудың негізгі бағыттары:
2.1. Дене белсенділігі
Тұрақты дене белсенділігі қозғалғыштықты сақтауға, жүрек-қантамыр жүйесінің жұмысын жақсартуға, бұлшықет массасын сақтауға және құлаудың алдын алуға көмектеседі.
Теңгерімділік пен үйлесімділікті жақсарту. Құлаудың алдын алу үшін қозғалыс үйлесімділігін жақсартуға және бұлшықеттерді нығайтуға бағытталған жаттығуларды тұрақты түрде өткізу ұсынылады.
Физикалық жүктемені дозалау. Жеңіл физикалық жаттығулар (жүру, жүзу, гимнастика) денсаулықты сақтауға көмектеседі, буындар мен жүрекке шамадан тыс жүктеме түсірмей.
2.2. Дұрыс тамақтану
Жасы ұлғайған сайын адамдардың талғамдық қалаулары өзгереді, тәбеті төмендейді, сондай-ақ ағзаға қажетті қоректік заттардың сіңуі нашарлауы мүмкін. Сондықтан тамақтануды мұқият бақылау қажет.
Талшық пен ақуызға бай тағамдар. Асқазан-ішек жолдарының жұмысын жақсарту үшін талшыққа бай тағамдарды, ал бұлшықет массасын сақтау үшін ақуызға бай тағамдарды тұтыну маңызды.
Тұз бен қантты шектеу. Тұз және қант мөлшерін азайту гипертония мен қант диабетінің дамуының алдын алуға көмектеседі.
2.3. Вакцинопрофилактика
Егде жастағы адамдар инфекциялық ауруларға (грипп, пневмония, COVID-19) осал болғандықтан, вакцинацияның маңызы зор.
Жыл сайынғы гриппке қарсы вакцинация егде жастағы адамдарға ұсынылады, өйткені ол асқынулар қаупін азайтады.
Пневмококк инфекциясына қарсы вакцинация. Созылмалы өкпе және жүрек аурулары бар егде жастағы адамдарға пневмококк инфекциясына қарсы вакцинация ұсынылады.
COVID-19 вакцинациясы егде жастағы адамдарды ауыр түрлерден және асқынулардан қорғау үшін маңызды.
- Психологиялық және әлеуметтік қолдау
65 жастан асқан адамдар үшін психологиялық және әлеуметтік аспектілер физикалық денсаулықтан кем емес маңызды. Оқшаулану, жалғыздық, жақын адамдардың жоғалуы және когнитивтік функциялардың төмендеуі егде жастағы адамдардың психоэмоционалды жағдайына теріс әсер етуі мүмкін.
3.1. Психологиялық қолдау
Егде жастағы науқастарды психологиялық қолдау депрессияның, мазасыздықтың және когнитивтік бұзылыстардың алдын алуға бағытталған.
Жақындармен және мамандармен әңгімелесу. Психологтармен, әлеуметтік қызметкерлермен немесе жақын адамдармен үнемі сөйлесу егде жастағы адамдарға өзін қажет және қорғалған сезінуге көмектеседі.
Дементияның алдын алу. Когнитивтік жаттығуларды өткізу (мысалы, жұмбақтар шешу, кітап оқу, есте сақтауды дамыту ойындары) дементияның даму қарқынын бәсеңдетуі мүмкін.
3.2. Әлеуметтік белсенділік
Әлеуметтік белсенділік егде жастағы адамдардың психологиялық әл-ауқатын сақтауда маңызды рөл атқарады.
Қоғамдық іс-шараларға қатысу. Егде жастағы адамдарды қоғамдық немесе еріктілік іс-шараларға тарту олардың қоғамның белсенді мүшесі болуға мүмкіндік береді.
Хобби мен қызығушылықты дамыту. Бұрыннан келе жатқан немесе жаңа хоббилерді (бау-бақша күтімі, қолөнер, саяхат) қолдау егде жастағы адамдардың ынта мен мотивациясын арттырады.
- Санитарлық-ағарту жұмыстары
Егде жастағы адамдармен санитарлық-ағарту жұмыстары аурулардың алдын алу және денсаулықты сақтау әдістері туралы хабардарлықты арттыруға бағытталған. Медицина қызметкерлері егде жастағы адамдар мен олардың туыстарына салауатты өмір салтының, дұрыс тамақтанудың, физикалық белсенділіктің және тұрақты медициналық бақылаудың маңыздылығы туралы белсенді түрде ақпарат беруі тиіс.
Санитарлық-ағарту жұмыстарының негізгі бағыттары:
Вакцинацияның маңыздылығы туралы ақпараттандыру. Егде жастағы адамдарды грипп, пневмония және COVID-19-ға қарсы вакцинацияның қажеттілігі туралы хабардар ету.
Құлаудың алдын алу әдістерін түсіндіру. Егде жастағы адамдардың құлауы жарақаттанудың негізгі себептерінің бірі болып табылады. Медбикелер науқастарды физикалық белсенділіктің маңыздылығы, үйлестіруді жақсарту және көмекші құралдарды (мысалы, таяқ немесе жаяу жүргіштер) пайдалану қажеттілігі туралы ақпараттандыруы тиіс.
Өзін-өзі бақылаудың негіздеріне үйрету. Артериялық қысымды, қандағы қант пен холестеринді бақылаудың маңыздылығы туралы ақпараттандыру.
Қорытынды
65 жастан асқан адамдармен жұмыс кешенді және жеке тәсілді талап етеді. Бұл жас тобындағы науқастарды тек физикалық жағынан ғана емес, сонымен қатар психоэмоционалдық және әлеуметтік аспектілерін ескере отырып, толыққанды медициналық қызметпен қамтамасыз ету маңызды. Медициналық қызметкерлер егде жастағы пациенттерге көмек көрсету, алдын алу шараларын ұйымдастыру және психологиялық қолдау көрсету арқылы олардың өмір сапасын жақсартуға елеулі үлес қосады.
