Авторлар: Айнабекова Зауре Айтмухаметовна – медбике, ФАП Ақтекше,
Амангожина Лазат Мураткалиевна – медбике, Ж.Егімбаев атындағы орта мектеп,
Айнабекова Ляззат Сейдигалиевна – наркологиялық кабинет мейірбикесі, ШЖҚ «Ескелді орталық аудандық ауруханасы» МКК
Кіріспе
Өкпені жасанды желдету (ӨЖЖ) – өздігінен тыныс ала алмайтын немесе тыныс алу жеткіліксіздігі байқалған науқастарға қолданылатын маңызды реанимациялық әдіс. Бұл процедура ауыр жағдайдағы науқастардың өмірін сақтап қалуға көмектеседі.
ДДҰ мәліметтері бойынша, интенсивті терапия бөлімшелерінде жатқан науқастардың 40-50%-ына ӨЖЖ қажет болады. ӨЖЖ науқастың оттегімен қамтамасыз етілуін жақсартып, тыныс алу жүйесінің жұмысын уақытша алмастырады.
Бұл мақалада ӨЖЖ-ның көрсеткіштері, қолдану әдістері, науқасқа күтім жасау ережелері және асқынулардың алдын алу шаралары қарастырылады.
- Өкпені жасанды желдетудің көрсеткіштері
ӨЖЖ келесі жағдайларда қолданылады:
1.1. Жедел тыныс алу жеткіліксіздігі
Өкпе қабынуы (пневмония, ARDS – жедел респираторлық дистресс-синдром)
Өкпе ісінуі
Обструктивті өкпе аурулары (ХОБЛ, астма)
1.2. Орталық жүйке жүйесінің зақымдануы
Жарақаттық ми жарақаты
Инсульт
Коматозды жағдайлар (менингит, улану)
1.3. Анестезия және хирургиялық араласулар
Ұзаққа созылатын операциялар кезінде
Анестезия әсерінен кейінгі тыныс алудың баяулауы
1.4. Кардиологиялық патологиялар
Жүрек жеткіліксіздігі
Кардиогенді шок
- ӨЖЖ түрлері және қолдану әдістері
ӨЖЖ инвазивті және инвазивті емес әдістер арқылы жүзеге асырылады.
2.1. Инвазивті ӨЖЖ
Бұл әдісте науқастың тыныс алу жолдарына арнайы түтік енгізіледі.
🔹 Эндотрахеалды интубация – ауыз немесе мұрын арқылы кеңірдекке түтік енгізу.
🔹 Трахеостомия – мойын аймағында кеңірдекке тікелей түтік қою (ұзақ мерзімді ӨЖЖ қажет болғанда).
2.2. Инвазивті емес ӨЖЖ
Бұл әдісте тыныс алу жолдарына түтік енгізілмейді, тек бетперде арқылы ауа беріледі.
🔹 CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) – тыныс алу жолдарын тұрақты қысыммен ашық ұстайды.
🔹 BiPAP (Bilevel Positive Airway Pressure) – тыныс алу мен тыныс шығару кезінде әртүрлі қысым қолданады.
- ӨЖЖ кезіндегі науқас күтімі
ӨЖЖ аппаратына қосылған науқастар арнайы күтімді қажет етеді.
3.1. Қуық пен ауыз қуысын тазалау
ӨЖЖ кезінде сілекей бөлінуі артады, сондықтан ауыз қуысының тазалығын сақтау қажет.
Инфекцияның алдын алу үшін ауыз қуысын антисептикалық ерітінділермен өңдеу.
3.2. Терінің күтімі
Бетперде немесе түтік бекітілген жерлерде қысым жараларының пайда болуын болдырмау үшін тері күтімін жүргізу.
Ұзақ уақыт жатқан науқастарда ойық жаралардың алдын алу үшін дене қалпын өзгертіп отыру.
3.3. Тыныс алу жолдарын тазарту
ӨЖЖ аппаратына қосылған науқастарда қақырық жиналуы мүмкін, сондықтан арнайы аспиратор арқылы қақырықты тазалау қажет.
Бронхтардың бітелуін болдырмау үшін ингаляция терапиясы қолданылуы мүмкін.
3.4. Қан айналымын бақылау
Науқастың оттегінің жеткілікті деңгейде екенін бақылау (SpO2 – 95%-дан төмен болмауы керек).
Қан қысымын, жүрек соғу жиілігін үнемі өлшеу.
- ӨЖЖ асқынулары және олардың алдын алу
ӨЖЖ қолдану барысында кейбір асқынулар пайда болуы мүмкін.
4.1. Инфекциялық асқынулар
ӨЖЖ-мен байланысты пневмония (ВАП) – ӨЖЖ ұзақ қолданылған жағдайда дамиды.
🔹 Алдын алу:
✅ Антисептикалық ерітінділермен ауыз қуысын тазалау
✅ Инфекцияның алдын алу үшін стерильді құралдар қолдану
4.2. Өкпе баротравмасы
ӨЖЖ кезінде жоғары қысым қолданғанда өкпе зақымдануы мүмкін.
🔹 Алдын алу:
✅ Қысым деңгейін тұрақты бақылау
✅ ӨЖЖ параметрлерін дұрыс реттеу
4.3. Гипоксия және гипероксия
Тыныс алу жеткіліксіз болғанда, тіндерге оттегінің жетіспеуі мүмкін.
Оттегінің артық мөлшері тіндерге зиян тигізуі мүмкін.
🔹 Алдын алу:
✅ Науқастың оттегі деңгейін тұрақты бақылау
✅ Оптималды оттегі концентрациясын реттеу
4.4. Қан айналым жүйесінің бұзылуы
ӨЖЖ жүрек пен қан айналымына әсер етіп, артериялық қысымды төмендетуі мүмкін.
🔹 Алдын алу:
✅ Гемодинамикалық көрсеткіштерді бақылау
✅ Инфузиялық терапия жүргізу
- ӨЖЖ аппаратының жұмысын бақылау
Науқас ӨЖЖ аппаратына қосылған кезде келесі параметрлерді бақылау қажет:
✅ Дем алу жиілігі (f) – минутына 12-20 рет.
✅ Тыныс алу көлемі (VT) – 6-8 мл/кг.
✅ Оттегі концентрациясы (FiO2) – 40-60% (гипоксия кезінде 100%-ға дейін).
✅ Позитивті экспираторлық қысым (PEEP) – 5-10 см H2O.
Қорытынды
Өкпені жасанды желдету – ауыр жағдайдағы науқастардың өмірін сақтап қалу үшін қолданылатын маңызды әдіс. ӨЖЖ-ны дұрыс жүргізу, науқасқа сапалы күтім көрсету және асқынулардың алдын алу емдеу нәтижесін жақсартуға көмектеседі.
ӨЖЖ тиімділігін қамтамасыз ету үшін:
✔ Дұрыс көрсеткіштерді бақылау.
✔ Инфекциялық асқынулардың алдын алу.
✔ Науқастың жай-күйін тұрақты бағалау.
ӨЖЖ қолданылған кезде медициналық қызметкерлердің білімі мен дағдылары өте маңызды. Сондықтан бұл әдісті қолдану тәжірибелі мамандардың бақылауында жүргізілуі тиіс.
