Автор:Калдыбаева Гүлім Ерікқызы, акушерка, Ақсу аудандық орталық ауруханасы
Кіріспе
Шала туылу — перинаталдық медицинаның өзекті мәселелерінің бірі. Себебі мерзімінен бұрын босану нәрестелер арасында өлім-жітім мен мүгедектік қаупін арттырады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметі бойынша, жыл сайын әлемде шамамен 15 миллион шала туған нәресте дүниеге келеді, бұл барлық жаңа туған нәрестелердің 11%-ын құрайды.
Шала туған нәрестелерге арнайы күтім қажет. Өйткені оларда тыныс алу бұзылыстары, гипотермия, гипогликемия, инфекциялар мен даму кешеуілдеуі сияқты асқынулар қаупі жоғары. Осыған байланысты қауіп тобына жататын жүкті әйелдермен жүйелі жұмыс, асқынуларды ерте анықтау және жүктілікті барынша ұзарту мақсатындағы алдын алу шаралары аса маңызды.
- Шала туылудың анықтамасы мен жіктелуі
Шала туылу — жүктіліктің 37 аптасына дейін нәрестенің дүниеге келуі.
1.1. Шала туылу дәрежелері:
I дәреже (34–36 апта) – бала өздігінен тыныс ала алады, бірақ медициналық бақылау қажет.
II дәреже (32–33 апта) – медициналық көмек қажет, жылу реттеу және тыныс алу жүйесінде қиындықтар болуы мүмкін.
III дәреже (28–31 апта) – тыныс жеткіліксіздігі мен неврологиялық асқынулар қаупі жоғары.
IV дәреже (<28 апта) – өмір сүру мүмкіндігі төмен, қарқынды терапия талап етіледі.
Гестациялық жас азайған сайын перинаталдық қауіп пен кейінгі асқынулар арта түседі.
- Мерзімінен бұрын босанудың қауіп факторлары
2.1. Медициналық факторлар:
Урогенитальды инфекциялар (уреаплазма, хламидия, бактериалды вагиноз)
Жатырдың даму ақаулары (екі мүйізді жатыр, мойын жетіспеушілігі)
Эндокриндік бұзылыстар (қант диабеті, қалқанша безінің бұзылыстары)
Гестоз және созылмалы артериялық гипертензия
Плацентаның сылынуы, плацентаның жатуы
2.2. Әлеуметтік және мінез-құлықтық факторлар:
Темекі шегу, алкоголь тұтыну
Нашар тамақтану (ақуыз, темір, дәрумендер жетіспеушілігі)
Жоғары стресс және эмоционалдық жүктеме
Ауыр физикалық еңбек және қолайсыз еңбек жағдайлары
2.3. Акушерлік-гинекологиялық факторлар:
Бұрын мерзімінен бұрын босану тарихы
Егіз және көп ұрықты жүктілік
Төрттен артық босану
Ана жасы 18 жасқа дейін немесе 35 жастан жоғары
Қауіп факторлары бар жүкті әйелдер ерекше бақылау мен профилактикалық шараларды қажет етеді.
- Қауіп тобына жататын жүкті әйелдермен жұмыс тәсілдері
Мақсат — мерзімінен бұрын босанудың алдын алу, медициналық бақылау және психоәлеуметтік қолдау.
3.1. Қауіп тобын ерте анықтау:
I және II триместрдегі скрининг
Жатыр мойнының ұзындығын анықтау (25 мм-ден төмен — қауіп жоғары)
Инфекцияларға зертханалық талдаулар (уреаплазма, хламидия және т.б.)
Цервикалдық фибронектинді анықтау — мерзімінен бұрын босану қаупінің маркері
3.2. Дәрілік профилактика:
Прогестеронмен қолдау (Утрожестан, Дюфастон)
Токолитиктер (Гинепрал, Атосибан) — ерте толғақ кезінде
Глюкокортикоидтар (Дексаметазон, Бетаметазон) — ұрықтың өкпесін тез жетілдіру үшін
Инфекция болған жағдайда антибиотиктер тағайындау
3.3. Өмір салты мен тамақтануды түзету:
Дұрыс тамақтану: ақуыз, кальций, темір, омега-3 жеткілікті болу керек
Психологиялық қолдау, стрессті азайту
Ауыр еңбек пен физикалық жүктемеден бас тарту
Ерте мерзімде декреттік демалысқа шығару
3.4. Ауруханаға жатқызу көрсеткіштері:
Жатыр мойнының жетіспеушілігі
Гестоз, жоғары қан қысымы, плацентаның сылынуы
Ерте толғақ және босану қаупі
Ауруханада жүргізілетін шаралар:
Төсек режимі
Инфузиялық терапия (магний сульфаты, токолитиктер)
Ұрықтың өкпесін жетілдіру (глюкокортикоидтар)
- Босануға дайындық және шала туған нәрестеге күтім
4.1. Мерзімінен бұрын босану кезіндегі тактика:
<28 апта – көбіне кесар тілігі, жеке жағдайларға байланысты
28–34 апта – табиғи босану мүмкін, егер ұрық жағдайы жақсы болса
34 апта – толық жүктілікке жақын жағдай, стандартты босану тактикасы
Акушерка міндеттері:
Жылу режимін қамтамасыз ету (инкубатор)
Тыныс алу және оттегі деңгейін бақылау
Емізуге қолдау көрсету
Гипогликемия мен электролит балансын бақылау
- Статистика және болжам
Уақытылы алдын алу арқылы мерзімінен бұрын босанудың 80%-ын болдырмауға болады.
Шала туған нәрестелердің өмір сүру мүмкіндігі:
28–31 апта – 90%
24–27 апта – 50–70%
<24 апта – 40%-дан аз
32–36 аптада туған балаларда даму кешеуілдеуі 5 есе жиі кездеседі.
Бұл мәліметтер қауіп тобына жататын жүкті әйелдермен жұмыстың маңыздылығын көрсетеді.
Қорытынды
Шала туылу — тек медициналық емес, әлеуметтік те мәселе. Қауіп тобындағы жүкті әйелдермен жұмыс кешенді тәсілді қажет етеді: ерте анықтау, алдын алу, дәрілік қолдау және психоэмоционалдық көмек.
Акушерка жүкті әйелдің жағдайын бақылауда, дұрыс өмір салтын үйретуде және дер кезінде медициналық көмек көрсетуде маңызды рөл атқарады. Медициналық қолдаудың сапасы болашақ ұрпақтың денсаулығына тікелей әсер етеді.
