Жыл сайын 24 наурызда әлемде Туберкулезге қарсы күрес күні аталып өтеді. 1993 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) туберкулезді жаһандық деңгейде күрделі мәселе деп танып, онымен күреске ерекше назар аудару қажет екенін мәлімдеген болатын.
ДДҰ деректеріне сәйкес:
– Жыл сайын шамамен 10 миллион адам туберкулезбен ауырады.
– Туберкулезден болатын өлім-жітім шамамен 1,5 миллион адамды құрайды.
2024 жылғы ұран – «Иә, біз туберкулезді жеңе аламыз: міндеттенеміз, инвестиция саламыз, әрекет етеміз».
Қазақстанда соңғы жылдары туберкулезге шалдығу көрсеткіші тұрақты түрде төмендеуде. Бұл жағдай ауруды ерте диагностикалау мен тиімді емдеу әдістерін кеңінен енгізудің нәтижесінде мүмкін болып отыр.
Ауру мен өлім көрсеткіштері бойынша деректер:
– Соңғы алты жылда сырқаттанушылық 27%-ға азайды.
– Туберкулезден болатын өлім деңгейі 50%-ға төмендеді.
– 2024 жылы 2023 жылмен салыстырғанда сырқаттанушылық 4%-ға, өлім-жітім 16,7%-ға төмендеген.
Диагностика және алдын алу шаралары
Қазақстанда туберкулезді анықтау үшін заманауи зертханалық әдістер қолданылады.
– ПТР-диагностика әдісі арқылы 88 мыңнан астам адам тексеріліп, олардың 9,1%-ында (8083 адамда) диагноз расталды.
– Балалар арасында туберкулез инфекциясын анықтау үшін Манту сынамасы, Диаскинтест және квантиферондық тест (IGRA) пайдаланылады.
– 2024 жылы қауіп тобына кіретін балалардың 97,4%-ы Манту сынамасынан өтті.
Флюорографиялық тексеру қорытындысы:
– 2024 жылы флюорография әдісімен 5 624 782 адам тексеріліп, 4016 туберкулез жағдайы анықталды.
– 12 991 адам, оның ішінде 7256 бала профилактикалық ем алды. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 22,4%-ға артық.
Туберкулезді емдеу жүйесі
2024 жылдың соңында 6380 науқас амбулаториялық ем алып жатты. Емдеу науқастардың жайлылығы мен тиімділігін ескере отырып ұйымдастырылған.
Ем қабылдау формалары:
– 59,4% (3794 адам) емханаларда бақыланатын ем алады.
– 1,2% (82 адам) үй жағдайында емделуде.
– 0,4% (30 адам) күндізгі стационарлар базасында ем алуда.
– 1,8% (117 адам) мобильді бригадалардың көмегіне жүгінуде.
– 36,9% (2357 адам) бейнебақылау арқылы смартфон көмегімен ем қабылдауда.
Барлық науқастардың ем қабылдау процесі арнайы фтизиатрлар мен мейіргерлер тарапынан бақыланып, дәрі-дәрмектердің уақтылы қабылдануын қамтамасыз ету мақсатында күнделікті мониторинг жүргізіледі.
Заманауи емдеу тәсілдері:
– Емдеу инъекциясыз, қысқартылған және жекелендірілген режимдермен жүргізіледі.
– Дәріге төзімді туберкулездің ауыр түрлерін емдеу мерзімі бұрынғы 18 айдың орнына 9–12 айға дейін қысқартылды.
– 2024 жылы емдеу ұзақтығын 6 айға дейін қысқартуға мүмкіндік беретін претоманид препаратын (BPaL/BPaLM режимі) қолдану арқылы пилоттық жоба іске қосылды. Бұл режим ДДҰ тарапынан ұсынылған.
Амбулаториялық емнің артықшылықтары:
– Пациенттерге жақын жерден қолжетімді медициналық көмек алу үшін алғашқы медициналық-санитарлық көмек ұйымдарында 2555 арнайы кабинет жұмыс істейді.
Емдеу тиімділігі:
– Қазақстанда дәріге сезімтал туберкулезді емдеу тиімділігі – 90% (ДДҰ стандарты бойынша – кемінде 85%).
– Дәріге төзімді туберкулезді емдеу тиімділігі – 82% (ДДҰ стандарты – кемінде 75%).
Елде туберкулезге қарсы заманауи препараттарға толық қолжетімділік қамтамасыз етілген. Барлық науқастар үздіксіз және тегін дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етіледі.
Маңызды ақпарат:
Туберкулездің екі түрі бар:
– Жабық түрі – жұқпаны таратпайды.
– Ашық түрі – науқас жөтелгенде, түшкіргенде немесе сөйлескенде айналасындағы адамдарға ауа-тамшы жолымен жұқтырады.
Иммунитеті мықты адамдар туберкулез қоздырғышына төтеп бере алады, ал иммундық жүйесі әлсіреген адамдарда ауру даму қаупі жоғары.
Туберкулездің алдын алуға және оны емдеуге болады. Ауру неғұрлым ерте анықталса, емдеу де соғұрлым тиімді болады. Ал аурудың ауыр және кеш сатысындағы жағдайларда емдеу ұзаққа созылады және күрделене түседі.
Туберкулез – Mycobacterium tuberculosis қоздырғышы (Кох бацилласы) тудыратын жұқпалы ауру. Ол өкпені және басқа да ағзалар мен жүйелерді зақымдауы мүмкін. Уақтылы және дұрыс ем көрсетілмесе, туберкулез мүгедектікке немесе өлімге әкелуі мүмкін.
