Жарақаттан қан кету: түрлері, клиникасы және мейірбикенің шұғыл іс-әрекеті

Авторлар: Умирбекова Сауле Юсупакыновна — хирургия бөлімінің мейірбикесі
Молдабаева Роза Мадалимовна — жұқпалы аурулар бөлімінің аға мейірбикесі
Сагындык Арай Сагындыккызы — реанимация бөлімінің мейірбикесі
ШЖҚ «Райымбек аудандық ауруханасы» МКК

Кіріспе

Жарақаттан қан кету — клиникалық тәжірибеде жиі кездесетін, шұғыл көмек көрсетуді талап ететін жедел патологиялық жағдай. Қан айналым жүйесінің тұтастығы бұзылған кезде ағзада қан жоғалту жүреді. Бұл процесс жылдам өрбісе, науқас өміріне нақты қауіп төндіреді.

Мейірбике — мұндай жағдайда жедел көмек көрсететін, науқастың жалпы жағдайын тұрақтандыруда шешуші рөл атқаратын маңызды медициналық тұлға. Қан кетудің түрін жылдам анықтап, алғашқы көмек көрсету алгоритмін нақты орындау — мейірбикенің кәсібилігінің көрсеткіші.

Қан кетудің жіктелуі

Қан кету әртүрлі белгілеріне қарай жіктеледі. Бұл жіктеу түрін тану әрі шұғыл шешім қабылдауға көмектеседі.

1. Қан ағу көзінің сипатына байланысты

Түрі	Сипаттамасы	Клиникалық ерекшелігі
Артериялық	Ірі артериялардың жарақаттануы	Қаны ашық қызыл, соғып ағады, жоғалту көлемі жылдам
Веналық	Веналардың зақымдалуы	Қан қара-қызыл, бірқалыпты ағады
Капиллярлық	Ұсақ капиллярлардың жарылуы	Қан тамшылап шығады, көбінесе өздігінен тоқтайды
Аралас	Бірнеше тамыр түрлері бірге жарақаттанған	Қан ағу сипаттары аралас болады

1. Қан ағу бағытына қарай

- Сыртқы қан кету – қан дене сыртындағы жара арқылы шығады

- Ішкі қан кету – қан ішкі ағза немесе қуысқа жиналады (іш қуысы, кеуде, бас миы)

- Жасырын қан кету – көзге көрінбейді, тек клиникалық белгілері арқылы анықталады

1. Қан жоғалту көлемі бойынша

Деңгей	Қан мөлшері	Клиникасы
I дәрежелі (жеңіл)	500 мл-ге дейін	Әлсіздік, бас айналу
II дәрежелі (орташа)	1000–1500 мл	АҚҚ төмендеуі, тахикардия, тершеңдік
III дәрежелі (ауыр)	1500–2000 мл	Тері бозару, гипотензия, естен тану
IV дәрежелі (өте ауыр)	2000 мл-ден жоғары	Шок, өмірге қауіпті жағдай

Қан кетудің клиникалық белгілері

- Қан ағуы (сыртқы жарадан немесе дене ішінен)

- Терінің бозаруы

- Салқын тер, жүрек соғысының жиілеуі (тахикардия)

- АҚҚ-ның төмендеуі

- Әлсіздік, бас айналу

- Естен тану (ауыр жағдайда)

Ішкі қан кетуде (мысалы, көкбауыр, бауыр жарақатында) клиникалық көрініс айқын болмайды, сондықтан белгілерге мұқият бақылау қажет.

Мейірбикенің шұғыл көмектегі алгоритмі

1. Қауіпсіздік пен жағдайды бағалау:
  - - Науқастың есін, тынысын, пульсін, АҚҚ өлшеу
  - - Қан кету көзін анықтау
  - - Асқынған жаралар кезінде дәрігерге дереу хабарлау

1. Қан тоқтату әдістері:

Әдіс	Қолданылуы	Ескерту
Қан тамырын саусақпен басу	Артериялық қан кетуде	Тез және уақытша әсер
Жгут (резеңке немесе импровизацияланған)	Үлкен артериялар жарақаттанса	Тағылған уақыты жазылып көрсетілуі тиіс
Қысымды таңғыш	Веналық және капиллярлық қан кетуде	Арнайы стерилді таңғышпен
Мұз басу	Ішкі немесе мұрын қан кетулер	Тамырды тарылтады, қан ағуын баяулатады
Гемостатикалық губка, бинт	Отадан кейінгі немесе шағын жараларда	Тек дәрігер нұсқауымен

1. Жалпы емдік көмек:
  - - Науқасты жатқызып, аяғын көтеру (қан бас миға жақсы бару үшін)
  - - Инфузиялық терапияны бастауға көмек (физ. ерітінді, Рингер, глюкоза)
  - - Тынысын қадағалау, қажет болса — оттегі беру
  - - Гемостатикалық препараттарды (викасол, этамзилат, транексам қышқылы) уақытылы дайындау
  - - Қан тобын анықтау, қан құюға дайындау

Мейірбикенің құжаттық және бақылау жұмысы

- Қан кетудің түрі мен мөлшерін тіркеу

- Қан тоқтату тәсілдерін, қолданылған дәрілерді, уақыты мен мөлшерін нақты жазу

- Пульс, АҚҚ, тыныс жиілігін 15–30 минут сайын тіркеп отыру

- Таңғышты тексеру, қанның қайта ағуын бақылау

Асқынулар мен алдын алу

Асқыну	Себебі	Алдын алу шаралары
Геморрагиялық шок	Қан жоғалтудың ауыр түрі	Уақытылы инфузия, қан тоқтату
Инфекция	Ашық жаралар, стерилдіктің бұзылуы	Асептика, антибиотик тағайындау
Тромбоэмболия	Қан ұюы бұзылғанда	Антикоагулянттар, бақылау
Созылмалы анемия	Ұзақ уақыт аздаған қан кету	Гемоглобин бақылауы, темір препараттары

Қорытынды

Қан кету — мейірбике тәжірибесінде жиі кездесетін, алайда дұрыс бағаланбаған жағдайда тез арада өмірге қауіп төндіретін жедел жағдай. Мейірбике науқасқа алғашқы сәттен бастап дұрыс көмек көрсетіп, емнің тиімділігін арттыра алады.

Мейірбикенің кәсіби дайындық деңгейі, шұғыл жағдайдағы сабырлылығы мен дағдылары — науқастың тағдырын анықтайтын негізгі факторлардың бірі.рлардың бірі.