Авторлар:Бекетбаева Айдана Маратхановна – онколог, маммолог, «Жетісу облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, «№2 Талдықорған қалалық емханасы» ШЖҚ МКК
Сураншиева Асел Рахатжановна – онколог, маммолог, «Жетісу облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, ШЖҚ «Талдықорған қалалық емханасы» МКК
Кіріспе
Паллиативті көмек – ауыр және жазылмайтын аурулары бар науқастарға олардың өмір сапасын жақсарту мақсатында көрсетілетін кешенді медициналық, психологиялық және әлеуметтік қолдау. Бұл көмектің негізгі мақсаты – ауруды толық емдеу мүмкін болмаған жағдайда, пациенттің ауырсынуын жеңілдету, симптомдарды бақылау және эмоционалдық қолдау көрсету.
Емхана деңгейінде паллиативті көмекті ұйымдастырудың маңыздылығы артып келеді, себебі пациенттерге ауруханалық жағдайға қарағанда үйреншікті ортада, яғни амбулаторлық бақылауда сапалы күтім алу тиімдірек болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәліметтері бойынша, паллиативті көмекке мұқтаж науқастардың 80%-ы онкологиялық және созылмалы терминалдық аурулары бар пациенттер, сондықтан алғашқы медициналық-санитарлық көмек (АМСК) мекемелерінде паллиативті қызметті жетілдіру – өзекті мәселе.
Паллиативті көмектің негізгі қағидалары
Емхана деңгейінде паллиативті көмек көрсетудің негізгі қағидалары келесідей:
Ауырсынуды тиімді бақылау – дәрілік және дәрілік емес әдістермен ауырсынуды жеңілдету
Симптомдық терапия – науқастың өмір сапасын арттыру үшін дем алу қиындығы, әлсіздік, тәбеттің төмендеуі, асқазан-ішек жолының бұзылыстарын түзету
Психоэмоционалдық қолдау – науқас пен оның отбасы мүшелерін эмоционалды тұрақтандыру, психологиялық кеңес беру
Әлеуметтік және рухани қолдау – науқастың әлеуметтік мәселелерін шешуге көмектесу, оның құқықтары мен қажеттіліктерін қорғау
Қажет болған жағдайда, науқасты паллиативтік стационарға бағыттау
Паллиативті көмек көрсетудің кешенді тәсілі науқастардың физикалық және психологиялық жағдайын жақсартуға, олардың соңғы кезеңдегі өмір сапасын сақтауына көмектеседі.
Емхана деңгейінде паллиативті көмек көрсету модельдері
Паллиативті көмекті ұйымдастырудың бірнеше моделі бар:
- Амбулаторлық паллиативтік көмек қызметі
Емхананың құрамында арнайы паллиативті көмек кабинеті болуы мүмкін. Онда дәрігерлер мен мейіргерлер:
Пациенттерді динамикалық бақылау жүргізеді
Ауырсынуды басатын терапия тағайындайды
Науқас пен оның отбасы мүшелеріне кеңес береді
Бұл қызмет негізінен онкологиялық, жүрек-қан тамырлары, тыныс алу және жүйке жүйесінің терминалдық патологиялары бар пациенттерге бағытталған.
- Үйдегі паллиативті көмек
Кейбір жағдайларда ауыр жағдайдағы науқастарды емханаға тасымалдау мүмкін емес. Сондықтан үйдегі паллиативті көмек тобы келесі міндеттерді орындайды:
Ауырсыну мен симптомдарды бақылау
Инъекциялық терапия жүргізу
Отбасына күтім дағдыларын үйрету
Қажетті медициналық жабдықтармен қамтамасыз ету
Қазақстанда бұл қызметті аймақтық емханалар ұйымдастырады, кейбір өңірлерде арнайы мобильді бригадалар жұмыс істейді.
- Қарқынды паллиативті көмек қызметі (Күндізгі стационарлар)
Емхана деңгейінде паллиативті көмектің бұл түрі тәулік бойы стационарға жатқызбай-ақ, науқастарға күндізгі уақытта медициналық көмек көрсетуді қарастырады. Бұл пациентке қажетті симптоматикалық терапияны жүргізуге және үй жағдайында қалуға мүмкіндік береді.
Паллиативті көмектің негізгі компоненттері
- Ауырсынуды бақылау және симптоматикалық терапия
Ауырсынуды бақылау – паллиативтік көмектің басты міндеті. Науқастардың 70%-дан астамы ауырсынуға шағымданады, сондықтан тиімді анальгезия схемаларын қолдану маңызды.
Ауырсынуды басу үшін:
Опиоидты емес анальгетиктер (ибупрофен, парацетамол)
Әлсіз опиоидтар (кодеин, трамадол)
Күшті опиоидтар (морфин, фентанил)
Симптоматикалық терапия:
Жүрек айнуын және құсуды басу
Диспноэ (ентігу) кезінде оттегі терапиясын қолдану
Асқорыту жүйесінің бұзылыстарын түзету
- Психоэмоционалдық қолдау
Онкологиялық және терминалдық аурулары бар науқастар жиі депрессия, үрей және үмітсіздік сезімдерін бастан кешіреді.
Медициналық мекемелерде психоонкологтар, психологтар немесе паллиативті күтіммен айналысатын мамандар:
Науқасқа өмір сүру сапасын жақсарту жолдарын ұсынады
Отбасына пациентті күтудегі психологиялық дайындық жүргізеді
Психоэмоционалдық тұрақтандыру шараларын қолданады
- Отбасына қолдау көрсету
Науқастың отбасы мүшелері эмоционалдық және физикалық қиындықтарға тап болады. Сондықтан емхана деңгейінде:
Күтім бойынша тренингтер
Әлеуметтік қызметкерлермен жұмыс
Қайғы-қасірет кезінде психологиялық кеңес беру жүргізілуі тиіс.
Емхана деңгейінде паллиативті көмекті жетілдіру жолдары
Паллиативті көмек көрсететін мамандарды даярлау (дәрігерлер, медбикелер, әлеуметтік қызметкерлер)
Қаржыландыруды арттыру (паллиативті көмек бағдарламаларының кеңеюі)
Телемедицина қызметін дамыту (қашықтықтан консультация беру, науқастарға бейне кеңес жүргізу)
Қоғамдық ақпараттандыруды жақсарту (палитативті көмектің қолжетімділігін түсіндіру)
Қорытынды
Емхана деңгейінде паллиативті көмек көрсету – ауыр сырқаты бар науқастарға сапалы медициналық және психоәлеуметтік көмек көрсету жүйесінің маңызды бөлігі. Бұл қызметтің тиімділігі емханаларда арнайы паллиативтік көмек бөлімшелерін құруға, мобильді бригадаларды кеңейтуге және медициналық персоналдың арнайы даярлығына байланысты.
Басты міндеттер:
Науқастардың өмір сапасын арттыру
Ауырсынуды тиімді бақылау
Симптоматикалық терапияны жүргізу
Психологиялық және әлеуметтік қолдау көрсету
Қазақстанда паллиативтік көмекті дамыту халықтың медициналық көмектің осы түріне қолжетімділігін арттырады және ауыр науқастардың өмір сүру сапасын жақсартады.
