Авторы:Шаяхметова Анар Бакытовна — постовая медбике, ГКП на ПХВ «Илийская ЦРБ», Алматы облысы, Іле ауданы, Балалар бөлімі
Ахметова Ардак Бакытовна — урология бөлімінің медбикесі, ШЖҚ МКК «Талдықорған қаласы облыстық ауруханасы»
Әшімбек Аяулым Бақытқызы — участок медбикесі МОП, ШЖҚ «Алакөл аудандық орталық ауруханасы», Бұлақты дәрігерлік амбулаториясы, Жетісу облысы
Кіріспе
Қазіргі медицинада шұғыл көмек көрсету уақыты – науқастың өмірі мен денсаулығын сақтап қалуда шешуші фактор. Медициналық ұйымға дейінгі кезеңде көрсетілген көмек (pre-hospital care) — жарақат, кенеттен ауру, улану, қан кету немесе жүрек тоқтауы секілді жағдайларда өлім-жітім мен асқыну деңгейін айтарлықтай азайтады.
Медициналық қызметкерлердің, әсіресе медбикелердің, шұғыл жағдайда әрекет ету алгоритмін жақсы меңгеруі, шапшаңдығы мен шешім қабылдау қабілеті — пациент тағдырын шешеді. Бұл мақалада дәрігерге дейін көмек көрсетудің негізгі түрлері, алгоритмдері және медбикенің рөлі кеңінен қарастырылады.
Статистикалық деректер
ДДҰ (World Health Organization) мәліметі бойынша, шұғыл жағдайлардағы өлімнің 60%-дан астамы алғашқы 30 минут ішінде орын алады.
Еуропалық реанимация кеңесінің (ERC) деректеріне сүйенсек, егер жүрек-өкпе реанимациясы жүрек тоқтағаннан кейінгі алғашқы 3-5 минут ішінде басталса, өмір сүру мүмкіндігі 2-3 есе артады.
Қазақстанда жедел жәрдем келу уақыты орта есеппен 12–20 минут, ал кейбір ауылдық өңірлерде — 30 минуттан асады. Сондықтан дәрігерге дейінгі көмек көрсету — өте өзекті.
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі 2023 жылғы дерегіне сәйкес, елімізде шұғыл көмекті қажет ететін жағдайлардың 75%-ы медициналық мекемеге жеткенге дейінгі кезеңде орын алады.
Дәрігерге дейінгі көмектің мақсаты
Науқастың өмірін сақтау;
Аурудың немесе жарақаттың ушығуын болдырмау;
Науқастың жағдайын тұрақтандыру;
Алғашқы медициналық жәрдем көрсетілгенге дейін уақытты тиімді пайдалану.
Медбикенің міндеттері
Жағдайды шұғыл және дұрыс бағалау;
Науқастың қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
Дәрігер келгенге дейін әрекет ету жоспарын орындау;
Қажетті құрал-жабдықтарды дұрыс пайдалану;
Алғашқы көмекті құжатқа нақты тіркеу және жедел жәрдемге нақты ақпарат беру.
Негізгі шұғыл жағдайлар және алғашқы көмек алгоритмдері
- Жарақаттар және қан кету
Артериялық қан кету — жгут немесе қысушы таңғыш салу;
Венозды қан кету — стерильді дәкемен басу;
Жарақатты асептикалық байлап, иммобилизация жасау;
Қан жоғалту белгілерін (әлсіздік, бозару, ес жоғалту) бақылау.
- Жүрек тоқтауы
ABC алгоритмі: A – airway (тыныс жолын ашу), B – breathing (тыныс алу), C – circulation (жүрек соғысы);
Жүрек массажы мен өкпені жасанды желдетуді дереу бастау;
AED (дефибриллятор) болған жағдайда пайдалану.
- Эпилепсия ұстамасы
Жарақаттан қорғау (басын жұмсақ затпен тіреу);
Ұстама кезінде ештеңе салмау, ұстап тұруға тырыспау;
Ұстама өткен соң қалпына келуін бақылау және тынысын бағалау.
- Күйік пен үсік
Күйген жерді ағынды суға 10–15 минут салу;
Ашық көпіршікті теспеу, таңғышпен жабу;
Үсікте зақымдалған жерді жылытпау, иммобилизация жасап, дереу жеткізу.
- Улану
Уланған заттың түрін анықтау (ингаляциялық, тағамдық, дәрілік);
Асқазанды жуу (қажет жағдайда);
Науқасты шалқасынан жатқызып, тынысын бақылау;
Жедел түрде улану орталығына хабарлау.
- Тыныс жолдарының бітелуі
Геймлих әдісі (ересектер мен балаларға);
Бала есінен танса — арқасына соғу, жасанды тыныс беруге дайын болу.
Психологиялық көмек
Көп жағдайда шұғыл көмектің тиімділігі тек физикалық әрекетпен шектелмейді. Науқасты тыныштандыру, қорқынышын жеңілдету, айналадағы адамдарды тәртіпке шақыру — медбике тарапынан көрсетілетін өте маңызды қолдау. Бұл да дәрігерге дейінгі көмектің бір бөлігі болып табылады.
Медбикені үздіксіз оқыту мен дайындаудың маңыздылығы
ҚР медициналық стандарттарына сай, медбикелер әр 5 жыл сайын алғашқы көмек көрсету бойынша біліктілік арттыру курстарынан өтуі тиіс;
Медициналық ұйымдарда алғашқы көмек алгоритмдерін пысықтау бойынша ай сайынғы оқу жаттығулары енгізілген;
Медбикелердің симуляциялық тренингтерге қатысуы — шешім қабылдау жылдамдығын және сенімділігін арттырады.
Қорытынды
Дәрігерге дейін көмек көрсету — бұл жай ғана міндет емес, адам өмірін сақтап қалатын әрекеттер жиынтығы. Бұл — медициналық қызметкердің кәсібилігін, жанашырлығын және жедел шешім қабылдау қабілетін көрсететін маңызды сала.
Медбикелер осы үдерістің алдыңғы шебінде тұрады. Олар науқасты алғаш қабылдап, алғашқы әрекеттерді жасайды. Сондықтан әрбір медбике алғашқы көмекті көрсете алатын, сенімді, білімді және дайын болуы тиіс. Өйткені уақыт — өмір, ал дәрігерге дейінгі көмек — сол өмірді сақтап қалатын алтын уақыт.
