Авторы: Батырбекова Анар Нурлановна – процедуралық медбике
Исмаилова Айнур Маратовна – процедуралық медбике
Мухаметқалиева Жансая Бақытқызы – учаскелік медбике
МКҚК ШЖҚ «Ақсу аудандық орталық ауруханасы», Емханасы
Бауырдың қызметі және оның маңыздылығы
Бауыр – адам ағзасындағы ең ірі әрі өмірлік маңызды мүше. Оның негізгі қызметтеріне мыналар жатады:
- Ас қорытуға көмектесетін өт сұйықтығын өндіру
- Ағзаға түскен зиянды заттарды залалсыздандыру
- Инфекциялармен күресуге қатысу
- Қан ұюына қажетті ақуыздарды синтездеу
- Темір, дәрумендер және басқа да маңызды заттарды сақтау
Бауырдың қалыпты жұмысы – адамның жалпы денсаулығы үшін өте маңызды. Қазіргі таңда бауырсыз өмір сүру мүмкін емес.
Цирроз дегеніміз не?
Цирроз – бұл бауыр жасушаларының зақымданып, олардың орнын тыртық тіндердің басуы нәтижесінде дамитын созылмалы ауру. Сау бауырдың беті тегіс, жұмсақ болады. Ал цирроз кезінде бауыр тығыздалып, қызметі біртіндеп нашарлайды.
Цирроздың себептері
Цирроз әдетте ұзақ уақыт бойы созылмалы бауыр ауруларының нәтижесінде дамиды. Оның негізгі себептері:
- Созылмалы алкоголизм – алкогольді жүйелі әрі ұзақ уақыт бойы тұтыну бауырдың қабынуына, ал одан әрі циррозға әкеледі.
- Гепатит В және С вирустары – бұл вирустар қан арқылы, ластанған инелер арқылы, жыныстық жолмен және босану кезінде анадан балаға берілуі мүмкін.
- Майлы бауыр ауруы – артық салмақ, қант диабеті және жоғары холестерин бауырда май жиналуына (стеатоз) әкеледі. Кей жағдайларда ол да цирроздың дамуына себеп болуы мүмкін.
- Өт жолдарының аурулары – мысалы, біріншілік билиарлы цирроз немесе склерозды холангит.
- Генетикалық бұзылыстар – мысалы, ағзада темір (гемохроматоз) немесе мыс (Вильсон ауруы) жиналуы.
Цирроздың белгілері
Цирроздың бастапқы кезеңінде нақты белгілер байқалмайды. Бұл кезде науқас өзін сау сезінуі мүмкін. Аурудың клиникалық белгілері бауырдың шамамен 70–80% зақымдалғаннан кейін ғана айқындала бастайды.
Алғашқы белгілер:
- Тәбеттің төмендеуі
- Шаршағыштық
- Жүрек айнуы
- Арықтау
- Іштің ауырсынуы
- Қышу
Ауыр цирроздың белгілері мен асқынулары:
- Сарғаю – тері мен көздің ақтығының сарғаюы
- Қан кетуге бейімділік – мұрыннан, қызыл иектен немесе теріден
- Асцит және ісіну – іш қуысында немесе аяқтарда сұйықтықтың жиналуы
- Бауырлық энцефалопатия – шатасу, есте сақтау қабілетінің нашарлауы
- Инфекцияларға бейімділік
- Асқазан-ішектен қан кету
Диагностика
Циррозды анықтау үшін:
- Ауру тарихын талдау және физикалық тексеру
- Қан талдауы – бауыр ферменттері мен басқа көрсеткіштер
- Фиброскан – бауырдың қаттылығын анықтайтын заманауи әдіс
- Ультрадыбыстық зерттеу
- Бауыр биопсиясы – нақты диагноз және зақым дәрежесін анықтау үшін
Емі және басқару тәсілдері
Цирроздың емі оның себебіне байланысты жүргізіледі. Мақсат – бауырдың әрі қарай зақымдануын тоқтату және асқынулардың алдын алу.
Емдеу шаралары:
- Алкогольден бас тарту
- Гепатит В немесе С болса – вирусқа қарсы ем қабылдау
- Майлы бауыр циррозында – салмақты реттеу, қант диабеті мен холестеринді бақылау
- Диетаны түзету – тұзды шектеу, бауырға зиянды тағамдардан бас тарту
- Дәрі-дәрмектерді тек дәрігер кеңесімен қолдану
- Кальций және D дәруменін қабылдау – остеопороздың алдын алу үшін
- Уақтылы вакцинация
- Ісікке тексеру үшін бауыр УДЗ және қан анализдерін жүйелі түрде өткізу
Цирроз асқынған жағдайда және бауыр жеткіліксіздігі дамығанда, жалғыз тиімді әдіс — бауыр трансплантациясы.
Қорытынды
Цирроз – ауыр әрі қайтымсыз ауру. Алайда оның алдын алуға және дамуын баяулатуға болады. Бұл үшін:
- Салауатты өмір салтын ұстану
- Алкогольден бас тарту
- Гепатитке тексерілу және қажетті ем алу
- Дұрыс тамақтану және дене салмағын бақылау
- Бауырды үнемі тексеріп отыру қажет
Уақтылы диагностика мен дұрыс ем – бауыр циррозымен өмір сүру сапасын жақсартуға көмектеседі.
