Авторлар:Гульмира Бижигитовна Есиркенова – фельдшер, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК
Гульфия Нурхановна Нургожина – жалпы практика мейіргері, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК
Альмира Мырзагалиевна Кыдырманова – жалпы практика мейіргері, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК
Бауыр обырының белгілері қандай?
Бауыр обыры көп жағдайда симптомсыз өтеді және жиі іш қуысының ультрадыбыстық зерттеуінде кездейсоқ анықталады. Ауру клиникалық белгілер берген кезде, ісік әдетте айтарлықтай көлемге жеткен болады.
Негізгі белгілері мыналар:
- Іштің жоғарғы оң жақ бөлігіндегі ауырсыну
- Қарын қуысындағы тығыз түзіліс (ісік)
- Тәбеттің жоғалуы және салмақ азаюы
- Жалпы әлсіздік пен шаршағыштық
- Сарғаю (ауру асқынған кезде)
- Қара түсті нәжіс (мелена), қан құсу
- Аяқтардың ісінуі, мінез-құлықтың өзгеруі
- Іштің кебуі және асцит белгілері (созылмалы бауыр жеткіліксіздігінің көрінісі)
Бауыр обырының себептері қандай?
Бауыр ісіктерінің көпшілігі созылмалы бауыр ауруларының аясында дамиды. Олардың негізгі себептері:
- Вирустық гепатиттер (В, С)
- Алкогольді ұзақ уақыт тұтыну
- Майлы бауыр ауруы (стеатогепатит)
- Метаболикалық немесе тұқым қуалайтын бауыр аурулары
- Сирек жағдайларда — сау бауырда да пайда болуы мүмкін
Бауыр обыры қалай анықталады?
Бастапқы тексеру әдісі — іш қуысы мүшелерінің УДЗ (ультрадыбыстық зерттеу). Егер УДЗ барысында күмәнді түзіліс байқалса, келесі зерттеу үш фазалы КТ немесе МРТ болып табылады. Бұл әдістер ісіктің құрылымдық және васкулярлық сипаттамаларын анықтайды.
Биопсия — егер бейнелеу әдістері нақты диагноз қоюға жеткіліксіз болса, қосымша тәсіл ретінде қолданылады.
Емдеу тәсілдері қандай?
Бауыр обырының емі ісіктің сатысына, науқастың жалпы жағдайына және бауырдың функционалдық қабілетіне байланысты анықталады. Көп елде Barcelona Clinic Liver Cancer (BCLC) классификациясы қолданылады.
1. Бауыр резекциясы (ісік орналасқан бөлікті алу)
Бауыр функциясы жақсы сақталған, ісік көлемі шектеулі және бір немесе бірнеше ошақты науқастарға жасалады. Қалған бауырдың жеткілікті жұмыс істеу қабілеті CT volumetry арқылы бағаланады.
2. Бауыр трансплантациясы
Науқас циррозбен ауырса және ісік белгілі бір критерийлерге (мысалы, Милан критерийлері) сәйкес келсе, ең тиімді әдіс — бауыр алмастыру. Бұл жағдайда трансплантациядан кейін ісіктің қайталану қаупі төмен.
3. Хирургиялық емес әдістер:
- TACE (трансартериалды химиялық эмболизация): артерия арқылы ісікке химиопрепарат жіберіліп, қан ағымы бөгеледі.
- RFA (радиожиілікті абляция): 3–5 см-ге дейінгі шағын ісіктерге қолданылады.
- Микротолқынды абляция, радиоэмболизация — қосымша әдістер.
- Ауыз арқылы қабылданатын химиотерапия: Сорафениб, Регорафениб — өмір сүру ұзақтығын 6–10 айға арттыруы мүмкін.
Бауыр обырының алдын алуға бола ма?
Иә, келесі шаралар бауыр обырының даму қаупін едәуір төмендетеді:
- В гепатитіне қарсы вакцина алу
- С гепатитін ерте анықтап, емдеу
- Қауіпсіз жыныстық қатынас және инъекциялық есірткіні қолданбау
- Алкогольден бас тарту, темекі шекпеу
- Артық салмақты бақылау, дұрыс тамақтану (көмірсуларды азайту)
- Физикалық белсенділік пен салауатты өмір салты
Қорытынды
Бауыр обыры — ұзақ уақыт бойы белгілерсіз өтетін, бірақ ерте диагностикаланған жағдайда тиімді емделуге болатын қатерлі ісік түрі. Скрининг, дер кезінде УДЗ және КТ тексерулері, сондай-ақ вирусты гепатиттің алдын алу — бауыр обырына қарсы күрестегі басты құралдар.
