Автор: Дузелбаева Гуляим Амангелдиевна аға медбике,
Капышева Жазира учаскелік медбике,
Урахунова Гульфия учаскелік медбике,
«Жетысу облысы денсаулық сақтау басқармасы»
ММ ШЖҚ «Талдықорған қалалық №1 емханасы» МКК
Артериялық гипертензия (жоғары қан қысымы) – жүрек-қан тамыр жүйесінің кең таралған және қауіпті ауруларының бірі, ол ұзақ уақыт бойы симптомсыз өтуі мүмкін. Алайда, бақыланбаған гипертензия уақыт өте келе инсульт, жүрек инфарктісі, жүрек жеткіліксіздігі және бүйрек аурулары сияқты ауыр асқынуларға әкеледі. Сондықтан артериялық гипертензияны тиімді басқару және алдын алу үшін салауатты өмір салтын ұстану өте маңызды. Бұл мақалада артериялық гипертензияны бақылаудағы салауатты өмір салтының рөлі, дұрыс тамақтану, дене белсенділігі, салмақты бақылау, зиянды әдеттерден бас тарту және стресс басқару мәселелері қарастырылады.
- Артериялық гипертензия және оның қауіптілігі
Артериялық гипертензия – артериялық қан қысымының тұрақты түрде 140/90 мм рт. ст. және одан жоғары деңгейде көтерілуі. Бұл жағдай қан тамырларына, жүрекке және басқа маңызды мүшелерге ұзақ уақыт бойы жүктеме түсіріп, олардың зақымдалуына алып келеді. Ұзақ уақыт емделмеген немесе бақыланбаған гипертония мидың, жүректің және бүйректің ауыр ауруларына әкелуі мүмкін. Сондықтан артериялық қысымды тұрақты түрде бақылау және қалыпты деңгейде ұстау қажет. - Салауатты өмір салтының маңызы
Артериялық гипертензияны басқаруда салауатты өмір салтының рөлі зор. Тиісті өмір салтын ұстану қан қысымын төмендетіп қана қоймай, аурудың дамуын болдырмауға және оның асқыну қаупін азайтуға мүмкіндік береді. Салауатты өмір салты сонымен қатар дәрі-дәрмексіз қан қысымын бақылауда тиімді болып келеді және дәрі-дәрмектердің тиімділігін арттырады.
2.1. Дұрыс тамақтану
Дұрыс тамақтану артериялық гипертензияны басқарудың маңызды құралы болып табылады. Кейбір тағамдарды рационынан шығарып, басқаларын қосу арқылы гипертонияның даму қаупін азайтуға болады.
Тұзды шектеу: Тұздың артық мөлшері қан қысымын жоғарылатады, сондықтан тұзды аз тұтыну қажет. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) күніне 5 граммнан аспайтын мөлшерде тұз тұтынуды ұсынады. Консервіленген, қақталған, жартылай фабрикаттар секілді тұзы көп тағамдардан аулақ болу маңызды.
Калийге бай тағамдар: Калий ағзадағы натрийдің артық мөлшерін шығарып, қан қысымын төмендетуге көмектеседі. Калий банан, картоп, шпинат, қызылша және басқа да көкөністерде көптеп кездеседі.
Майлы тағамдарды шектеу: Қаныққан майларды (қызыл ет, сүт өнімдері) және трансмайларды (фастфуд, қытырлақтар, печенье) шектеу маңызды. Оның орнына қанықпаған майларға бай тағамдарды (зәйтүн майы, авокадо, майлы балық) тұтыну ұсынылады.
Жеміс пен көкөніс: Күнделікті рационда жаңа піскен жемістер мен көкөністердің көп болуы денсаулыққа пайдалы және қан қысымын реттеуге оң әсер етеді. Әсіресе, талшыққа бай көкөністер мен жидектерді тұтыну ұсынылады.
2.2. Дене белсенділігі
Тұрақты дене белсенділігі артериялық қысымды бақылауда және жүрек-қан тамыр жүйесін нығайтуда маңызды рөл атқарады.
Жаяу жүру: Күніне кемінде 30 минут жаяу жүру немесе жеңіл физикалық жүктемелер артериялық қысымды төмендетуге көмектеседі. Физикалық белсенділік жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын жақсартып, артық салмақтан арылуға ықпал етеді.
Аэробты жаттығулар: Жүзу, велосипед тебу, жүгіру сияқты аэробты жаттығулар жүрекке пайдалы әсер етіп, гипертензияның дамуын тежейді.
Йога және тыныс алу жаттығулары: Стрессті төмендететін йога, медитация және тыныс алу жаттығулары қан қысымын реттеуге және жүйке жүйесін тыныштандыруға көмектеседі.
2.3. Салмақты бақылау
Артық салмақ – артериялық гипертензияның дамуына ықпал ететін негізгі факторлардың бірі. Артық салмақ жүрекке және қан тамырларына қосымша жүктеме түсіреді, нәтижесінде қан қысымы көтеріледі.
Салмақты азайту: Әрбір артық салмақтың 1 килограмын жоғалту қан қысымын шамамен 1-2 мм рт. ст.-ға төмендетеді. Диета және физикалық белсенділік салмақты қалыпты деңгейде ұстап тұруға көмектеседі.
Дұрыс тамақтану және белсенділік: Салмақты тиімді басқару үшін салауатты диетаны ұстану және тұрақты түрде жаттығулар жасау қажет.
2.4. Алкоголь және темекіден бас тарту
Темекі шегу және шамадан тыс алкоголь тұтыну артериялық гипертензияның негізгі себептерінің бірі болып табылады.
Темекіден бас тарту: Темекі шегу қан тамырларын тарылтады және қан қысымын жоғарылатады. Сонымен қатар, темекі шегу жүрек-қан тамыр жүйесіне кері әсер етеді, бұл инсульт және инфаркт қаупін арттырады.
Алкогольді шектеу: Шамадан тыс алкоголь тұтыну артериялық қысымды жоғарылатады. Алкогольді қалыпты мөлшерде тұтыну немесе оны мүлдем шектеу гипертензияны басқаруға көмектеседі.
2.5. Стрессті басқару
Стрессті басқару – артериялық гипертензияны бақылаудың маңызды бөлігі. Созылмалы стресс қан қысымын тұрақты түрде жоғарылатып, гипертензияның дамуына ықпал етеді.
Тыныс алу жаттығулары: Тыныс алу жаттығулары жүйке жүйесін тыныштандырып, қан қысымының төмендеуіне көмектеседі.
Демалу және релаксация: Күнделікті өмірде демалуға және өзіңізге уақыт бөлуге тырысу қажет. Хобби, медитация немесе жай ғана табиғатта серуендеу сияқты іс-әрекеттер стрессті азайтып, қан қысымын қалыпқа келтіреді.
- Салауатты өмір салтының артықшылықтары
Артериялық гипертензияны басқаруда салауатты өмір салтын ұстану бірқатар артықшылықтар береді:
Қан қысымының төмендеуі.
Жүрек-қан тамыр жүйесінің нығаюы.
Асқынулардың (инсульт, инфаркт) алдын алу.
Жалпы денсаулықтың жақсаруы.
Өмір сапасының артуы және ұзақ өмір сүру.
Қорытынды
Артериялық гипертензия кезінде салауатты өмір салты – бұл ауруды басқарудың және оның ауыр асқынуларын болдырмаудың негізгі кілті. Дұрыс тамақтану, тұрақты физикалық белсенділік, зиянды әдеттерден бас тарту және стрессті басқару қан қысымын қалыпты деңгейде ұстауға көмектеседі. Сонымен қатар, дәрігердің ұсыныстарын орындап, артериялық гипертензияны уақтылы емдеу аурудың дамуын тежейді және өмір сүру сапасын жақсартады. Салауатты өмір салтына бағытталған шаралар артериялық гипертензияны бақылауға және ұзақ әрі белсенді өмір сүруге мүмкіндік береді.
