Авторы:Шаяхметова Анар Бакытовна — постовая медбике, ГКП на ПХВ «Илийская ЦРБ», Алматы облысы, Іле ауданы, Балалар бөлімі
Ахметова Ардак Бакытовна — урология бөлімінің медбикесі, ШЖҚ МКК «Талдықорған қаласы облыстық ауруханасы»
Әшімбек Аяулым Бақытқызы — участок медбикесі МОП, ШЖҚ «Алакөл аудандық орталық ауруханасы», Бұлақты дәрігерлік амбулаториясы, Жетісу облысы
Кіріспе
Артериялық гипертензия (АГ) – бұл қан қысымының тұрақты жоғарылауымен сипатталатын, жүрек-қантамыр жүйесінің ең кең таралған созылмалы ауруларының бірі. Бұл патология дамыған және дамушы елдерде ересек тұрғындар арасындағы аурушаңдық пен өлім көрсеткіштерінің жоғарылауына негізгі себепкер болып отыр.
ДДҰ мәліметтері бойынша, әлемде 1,28 миллиардтан астам адам артериялық гипертензиямен өмір сүреді. Қазақстанда 2023 жылғы ресми статистикаға сәйкес, 40 жастан асқан халықтың шамамен 35%-ы артериялық гипертензия диагнозымен диспансерлік есепте тұр.
АГ жиі симптомсыз өтетіндіктен, науқастар дәрігерге кеш жүгінеді. Сондықтан ауруды ерте анықтау, үнемі бақылау және науқастарды оқыту — медбикенің кәсіби қызметіндегі маңызды бағыттардың бірі болып табылады.
Артериялық гипертензияның негізгі себептері мен қауіп факторлары
АГ дамуында көптеген факторлар рөл атқарады. Оларды модификацияланатын (болдырмауға болатын) және модификацияланбайтын (өзгертуге келмейтін) деп бөлуге болады:
Модификацияланатын факторлар:
Тұзды және майлы тағамдарды шамадан тыс тұтыну
Артық салмақ және семіздік
Физикалық белсенділіктің төмендігі
Темекі шегу және алкогольді жиі қолдану
Созылмалы күйзеліс және ұйқы бұзылыстары
Модификацияланбайтын факторлар:
Тұқым қуалаушылық
Жасы ұлғаю
Ер жынысы
Қосымша аурулар (қант диабеті, бүйрек аурулары)
Клиникалық көріністері
Көп жағдайда артериялық гипертензия ұзақ уақыт бойы ешқандай белгілерсіз өтеді және алғаш рет асқыну кезінде (инсульт, инфаркт) білінуі мүмкін. Аурудың негізгі белгілері:
Желке тұсындағы немесе бүкіл бастың ауырсынуы
Бас айналу, көздің қарауытуы
Жүрек қағысының жиілеуі
Кеуде тұсында ауырлық сезімі
Құлақтың шулауы
Көрудің бұзылуы, «шыбын» көрінісі
Мұрыннан қан кету
Диагностика және бақылау әдістері
АГ диагнозын қою үшін қан қысымы бірнеше рет, тыныш жағдайда өлшенеді. Қосымша зерттеулер мыналарды қамтиды:
Қан мен зәрдің жалпы және биохимиялық анализдері
ЭКГ, жүрек УДЗ
Көз түбін офтальмологиялық тексеру
Қажет жағдайда — Холтер мониторингі және тәуліктік артериялық қысымды бақылау
Медбикенің рөлі мен кәсіби міндеттері
- Ерте анықтау және алдын алу
Тәуекел топтарына кіретін азаматтарды жүйелі тексеруге шақыру
Қан қысымын жоспарлы түрде өлшеу және скрининг нәтижелерін тіркеу
Денсаулық мектептері арқылы тұрғындармен түсіндіру жұмыстарын жүргізу
Науқастарға дұрыс өмір салтын сақтау бойынша кеңес беру
- Емдеу үдерісін қолдау
Дәрігер тағайындаған ем-шараларды орындау және бақылау
Қан қысымының деңгейін динамикалық түрде бақылау
Дәрі-дәрмектердің уақытылы қабылдануын еске салу
Препараттарға реакцияны бақылап, жанама әсерлер туралы дер кезінде дәрігерге хабарлау
- Науқасты оқыту және мотивациялау
Дұрыс тамақтану дағдыларын қалыптастыруға көмектесу
Тұз тұтынуын шектеу және салмақты бақылау бойынша кеңес беру
Физикалық белсенділіктің маңыздылығын түсіндіру
Артериялық қысымды үй жағдайында дұрыс өлшеуді үйрету
- Диспансерлік бақылау жүргізу
Есепте тұрған науқастардың тізімін жүргізу
Уақытылы тексерулер мен зерттеулерге шақыру
Тәуекел топтарын бақылауға алу және қажетті мамандарға бағыттау
Медициналық құжаттаманы жүйелі түрде толтыру
АГ кезінде қолданылатын негізгі емдік шаралар
Антигипертензиялық дәрілік терапия: АПФ тежегіштері, кальций антагонистері, бета-блокаторлар, диуретиктер
Дұрыс тамақтану және тұз тұтынуын 5 г/тәулікке дейін шектеу
Денсаулық салтын қалыптастыру: дене белсенділігі, салмақты тұрақтандыру
Стрессті басқару және ұйқының жеткілікті болуы
Дәрілік емді өмір бойы қабылдау қажеттігін түсіндіру
Асқынулар және олардың алдын алу
Емделмеген немесе дұрыс бақылаусыз қалған АГ келесі асқынуларға әкелуі мүмкін:
Ми инсульты
Миокард инфаркті
Жүрек жеткіліксіздігі
Бүйрек жетіспеушілігі
Көру қабілетінің төмендеуі немесе соқырлық
Медбике бұл асқынулардың алдын алуға тікелей әсер етеді, себебі науқасты күнделікті бақылап, оның емге деген көзқарасын, өмір салтын қадағалап отырады.
Қорытынды
Артериялық гипертензия — кең таралған және асқыну қаупі жоғары ауру. Оны ерте кезеңде анықтап, өмір бойы бақылап отыру — науқастың өмір сүру сапасын арттырып, ауыр асқынулардың алдын алуға мүмкіндік береді.
Медбике — бұл үдерістегі негізгі байланыс тұлғасы. Оның кәсіби біліктілігі, ұйымдастырушылық қабілеті, ақпараттық жұмысы және науқаспен қарым-қатынасы — тиімді профилактика мен емдеудің негізін қалайды
