Авторлар:
Копжанова Гульмира Жалгасбаевна – аймақтық мейіргер
Матниязова Алия Камановна – емшара мейіргері
Ерсейтова Женискуль Жанабергеновна – аймақтық мейіргер
«Арал аудандық көпбейінді орталық ауруханасы» ШЖҚКМК-на қарасты «Абай» ауылдық емханасы
Кіріспе
Адамның иммун тапшылығы вирусы (АИТВ) – адамның иммундық жүйесін зақымдайтын созылмалы инфекция. Уақытында анықталып, дұрыс ем жүргізілсе, АИТВ жұқтырған адамдар толыққанды өмір сүре алады. Дегенмен, бұл инфекцияны емдемеген жағдайда, иммунитет әлсіреп, жүре пайда болған иммун тапшылығы синдромы (ЖИТС) дамиды.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметтері бойынша, 2023 жылы әлемде 39 миллионнан астам адам АИТВ-мен өмір сүріп жатыр, ал жыл сайын 1,5 миллионға жуық жаңа жағдай тіркеледі. Қазақстанда бұл инфекцияны ерте анықтау және алдын алу шаралары белсенді жүргізілуде.
- АИТВ-ның ағзаға әсері
АИТВ иммундық жүйенің негізгі жасушалары – CD4 лимфоциттерін зақымдайды. Бұл жасушалар ағзаны инфекциялардан қорғауға жауапты. Егер олар жойылса, адам түрлі жұқпалы ауруларға бейім болып, иммунитет әлсірейді.
АИТВ-ның дамуының кезеңдері:
Жедел фаза (жұққаннан кейін 2-6 апта):
Дене қызуының көтерілуі
Лимфа түйіндерінің ұлғаюы
Әлсіздік, бас ауруы
Бөртпе пайда болуы
Жасырын кезең (5-10 жылға дейін созылуы мүмкін):
Адам өзін сау сезінеді, бірақ вирус көбейіп, иммундық жүйені әлсіретеді.
Иммун тапшылығы кезеңі (ЖИТС):
Созылмалы инфекциялар (туберкулез, пневмония, кандидоз)
Салмақтың күрт төмендеуі
Қатерлі ісіктердің пайда болуы
- АИТВ жұғу жолдары
АИТВ инфекциясы адам ағзасына тек биологиялық сұйықтықтар арқылы енеді.
Негізгі жұғу жолдары:
Қорғалмаған жыныстық қатынас (90%-дан астам жағдайда)
Қан арқылы (инъекциялық есірткі қолдану, зарарланған қан құю)
АИТВ-мен өмір сүретін ананың нәрестеге жұқтыруы (жүктілік, босану немесе емізу кезінде)
АИТВ жұқпайтын жағдайлар:
Қол алысу, құшақтасу
Ортақ ыдыс, сүлгі, киім пайдалану
Масалардың шағуы
- АИТВ-ның алдын алу шаралары
АИТВ-ның алдын алу инфекцияның таралу жолдарын түсінуден және сақтық шараларын қолданудан басталады.
Жеке профилактика:
Қауіпсіз жыныстық қатынас – мүшеқап қолдану инфекция жұқтыру қаупін 98%-ға дейін төмендетеді.
Жеке гигиенаны сақтау – ортақ инелер мен ұстараларды пайдаланбау.
Алдын ала профилактикалық терапия (PrEP) – АИТВ жұғу қаупі жоғары адамдарға ұсынылады.
Медициналық алдын алу:
Қанды және қан өнімдерін міндетті түрде тексеру
Медициналық құрал-жабдықтарды стерильдеу
Жүкті әйелдерді АИТВ-ға тестілеу және антиретровирустық терапия жүргізу
- АИТВ-ны анықтау және диагностика
АИТВ-ны анықтау үшін арнайы зертханалық зерттеулер жүргізіледі.
Диагностикалық әдістер:
ИФА (иммуноферменттік анализ) – қандағы АИТВ антиденелерін анықтайды.
ПТР (полимеразды тізбекті реакция) – вирустың ДНҚ-сын анықтауға мүмкіндік береді.
Жедел тесттер – 15-20 минут ішінде нәтиже береді.
Қазақстанда барлық емханаларда АИТВ-ға тегін тестілеу жүргізіледі, бұл инфекцияны ерте анықтауға мүмкіндік береді.
- АИТВ-мен өмір сүру және емдеу
Қазіргі таңда АИТВ толық емделмейді, бірақ антиретровирустық терапия (АРТ) вирустың көбеюін тоқтатып, науқастың өмір сапасын жақсартады.
АРТ-ның артықшылықтары:
Вирустың қандағы мөлшерін төмендетеді
Иммундық жүйенің жұмысын сақтайды
Өмір сүру ұзақтығын арттырады
Басқа адамдарға жұқтыру қаупін азайтады
АИТВ-мен өмір сүретін адамдарға психологиялық қолдау және әлеуметтік бейімделу маңызды. Қазақстанда бұл бағытта Қоғамдық денсаулық сақтау орталықтары, АИТВ орталықтары және еріктілер ұйымдары жұмыс істейді.
- Стигма және кемсітушілік мәселесі
АИТВ-мен өмір сүретін адамдар жиі кемсітушілікке ұшырайды. Бұл олардың медициналық көмекке жүгінуіне, жұмысқа орналасуына және әлеуметтік өмірге бейімделуіне кедергі келтіреді.
Мифтер мен шындық:
Миф: АИТВ тек есірткі қолданатындар мен жезөкшелікпен айналысатындарға ғана жұғады.
Шындық: Әр адам АИТВ жұқтыруы мүмкін. Бұл аурудың таралуына немқұрайлы қарау себеп болады.
Қазақстанда АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың құқықтарын қорғау бойынша арнайы бағдарламалар жүзеге асырылуда.
Қорытынды
АИТВ – қазіргі таңда созылмалы, бірақ басқарылатын инфекция. Ерте диагностика және антиретровирустық терапия инфекцияның дамуын тоқтатып, адамның толыққанды өмір сүруіне мүмкіндік береді.
Алдын алу шараларын сақтау, халық арасында ақпараттық жұмыстар жүргізу және кемсітушілікті жою – қоғамның АИТВ-мен күрестегі негізгі міндеттері.
Әрбір адам өзінің денсаулығына жауапкершілікпен қарап, тестілеуден уақтылы өтсе, АИТВ-ның таралуын азайтуға болады.
