Авторлар: Ибрагимов Азиз Баходирович,Балалар УДЗ дәрігері
Ибрагимова Гузал Канкожаевна, Дәрігер эндокринолог
Түркістан қалалық емханасы
Кіріспе
Қалқанша безі – адам ағзасының зат алмасу процестерін реттейтін маңызды эндокриндік орган. Балалардағы қалқанша безінің патологиялары ерте жастан бастап денсаулыққа айтарлықтай әсер етуі мүмкін, себебі бұл бездің қызметі физикалық және интеллектуалдық дамуға тікелей байланысты. Қалқанша безінің ультрадыбыстық зерттеуі (УДЗ) – балалар эндокринологиясында кеңінен қолданылатын, инвазивті емес, қауіпсіз және ақпараттылығы жоғары диагностикалық әдіс. Бұл зерттеу бездің құрылымдық өзгерістерін, түйіндік түзілістерін, қабыну процестерін және басқа да патологиялық жағдайларды анықтауға мүмкіндік береді.
Балалардағы қалқанша безінің ауруларының таралуы
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметтері бойынша, балалар мен жасөспірімдердің шамамен 2–5%-ында қалқанша безінің әртүрлі патологиялары кездеседі. Эндемиялық аймақтарда (йод тапшылығы бар өңірлер) бұл көрсеткіш 10%-ға дейін жетуі мүмкін. Қазақстанда қалқанша безінің аурулары йод тапшылығымен байланысты эндемиялық аймақтарда жиі тіркеледі, әсіресе Алматы, Шығыс Қазақстан, Қызылорда облыстарында балалар арасында гипотиреоз және түйінді зоб жиі кездеседі.
Балалардағы қалқанша безі патологияларының негізгі түрлері
- Туа біткен гипотиреоз
Туа біткен гипотиреоз – жаңа туған нәрестелерде кездесетін ауыр эндокриндік патологиялардың бірі. Ерте диагностика болмаған жағдайда, ол физикалық және интеллектуалдық дамудың тежелуіне алып келеді.
УДЗ көмегімен анықталатын белгілер:
Қалқанша безінің толық немесе жартылай болмауы (агенезия немесе гипоплазия).
Құрылымының өзгеруі, эхогенділіктің төмендеуі.
- Эндемиялық зоб
Йод тапшылығы бар аймақтарда балаларда эндемиялық зоб жиі кездеседі. Бұл патология қалқанша безінің ұлғаюымен сипатталады.
УДЗ белгілері:
Қалқанша безінің көлемінің ұлғаюы.
Гетерогенді құрылым, эхогенділіктің төмендеуі.
- Аутоиммунды тиреоидит (Хашимото тиреоидиті)
Бұл балалар мен жасөспірімдерде жиі кездесетін созылмалы аутоиммундық ауру. Ол көбінесе гипотиреозға алып келеді.
УДЗ белгілері:
Қалқанша безінің гетерогенді құрылымы.
Эхогенділіктің төмендеуі, диффузды өзгерістер.
Бездің көлемінің ұлғаюы немесе кішіреюі.
- Қалқанша безінің түйінді түзілістері
Балаларда түйінді түзілістер сирек кездеседі, бірақ олардың пайда болуы міндетті түрде қосымша зерттеуді қажет етеді.
УДЗ көмегімен анықталатын белгілер:
Түйіндердің өлшемі, шекарасы, қанмен қамтамасыз етілуі (Допплерография арқылы).
Қатерлі ісіктерден ажырату үшін түйіндердің эхогенділік сипаттамалары бағаланады.
- Базедов ауруы (гипертиреоз)
Гипертиреоз – балаларда сирек кездесетін, бірақ ауыр ағымға ие аурулардың бірі. Ол көбінесе Базедов ауруы түрінде байқалады.
УДЗ көмегімен анықталатын белгілер:
Қалқанша безінің көлемінің ұлғаюы.
Қан айналымының күшеюі (Допплерографияда).
Без құрылымының диффузды өзгеруі.
Қалқанша безінің ультрадыбыстық диагностикасындағы заманауи тенденциялар
Эластография әдісі қалқанша безінің тіндерінің қаттылығын бағалауға мүмкіндік береді, бұл түйіндердің қатерлі немесе қатерсіз екенін анықтауда маңызды рөл атқарады.
Допплерография қан айналымын бағалау арқылы қабыну процестерін немесе гипертиреозды анықтауға көмектеседі.
Жасанды интеллект (AI) негізінде УДЗ талдау кейбір дамыған клиникаларда қалқанша безінің суреттерін автоматтандырылған жүйелер арқылы талдау әдісі енгізілуде. Бұл қатерлі ісіктерді ерте кезеңде анықтауға мүмкіндік береді.
Балалар эндокринологының рөлі және УДЗ зерттеуінің маңыздылығы
Балалардағы қалқанша безінің ауруларының клиникалық көрінісі әрдайым айқын бола бермейді, сондықтан ерте диагностика өте маңызды. УДЗ – қауіпсіз, инвазивті емес әдіс болғандықтан, оны балаларда жиі қолдану ұсынылады. Егер баланың қалқанша безі патологиясына күдік туындаса (бойдың өсуінің баяулауы, шаршағыштық, гиперактивтілік, мойындағы түйіндер), эндокринологқа жүгіну және УДЗ зерттеуін жүргізу қажет.
Қорытынды
Қалқанша безінің ультрадыбыстық диагностикасы балалардағы эндокриндік ауруларды ерте кезеңде анықтауға көмектесетін негізгі әдістердің бірі болып табылады. Оның көмегімен туа біткен гипотиреоз, эндемиялық зоб, аутоиммунды тиреоидит, түйінді түзілістер және гипертиреоз сияқты патологиялар анықталады. Заманауи УДЗ әдістері мен жасанды интеллект негізінде диагностика жасаудың жаңа мүмкіндіктері қалқанша безі ауруларының ерте диагностикасын жақсартуға және балалар денсаулығын сақтауға үлкен үлес қосады.
