Авторы:Шаяхметова Анар Бакытовна — постовая медбике, ГКП на ПХВ «Илийская ЦРБ», Алматы облысы, Іле ауданы, Балалар бөлімі
Ахметова Ардак Бакытовна — урология бөлімінің медбикесі, ШЖҚ МКК «Талдықорған қаласы облыстық ауруханасы»
Әшімбек Аяулым Бақытқызы — участок медбикесі МОП, ШЖҚ «Алакөл аудандық орталық ауруханасы», Бұлақты дәрігерлік амбулаториясы, Жетісу облысы
Кіріспе
Скрининг — бұл белгілі бір жастағы және қауіп тобына жататын халық арасында ауруларды ерте сатысында анықтау мақсатында жүргізілетін профилактикалық тексеру түрі. Скрининг қауіпті ауруларды (обыр, жүрек-қан тамыр аурулары, қант диабеті және т.б.) белгілері пайда болмай тұрып анықтауға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі жыл сайын Ұлттық скринингтік бағдарламалар аясында халықты жаппай тексеруден өткізуді ұйымдастырып келеді. Бұл бағдарламаларда медбике рөлі айрықша: олар ақпараттандыру, ұйымдастыру, бағыттау, алдын алу және динамикалық бақылау жүргізу бойынша маңызды міндеттерді атқарады.
Скринингтің мақсаты мен міндеттері
Мақсаты:
Ауруларды ерте кезеңде анықтау;
Ауыр зардаптардың алдын алу (инфаркт, инсульт, обыр);
Қоғамдағы жалпы аурушаңдық пен өлім-жітімді төмендету;
Медициналық көмектің қолжетімділігін арттыру.
Міндеттері:
Скринингтік тексерулерге жататын халықты анықтау;
Тексеру кезінде медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
Анықталған пациенттерді динамикалық бақылауға алу және мамандарға жолдау;
Халыққа түсіндіру жұмыстарын жүргізу.
Қазақстандағы скринингтік бағдарламалар (2024 ж.)
Қазақстанда келесі ауру түрлері бойынша скринингтік тексерулер жүргізіледі:
Скрининг түрі Жасы Жиілігі Мақсаты
Жатыр мойны обыры 30–70 жас 4 жыл сайын Цитологиялық зерттеу
Сүт безі обыры 40–70 жас 2 жыл сайын Маммография
Ішек обыры (колоректалды) 50–70 жас 2 жыл сайын Калда жасырын қанға тест, колоноскопия
Жүрек-қан тамыр аурулары 40–70 жас 2 жыл сайын АД, холестерин, глюкоза
Қант диабеті 40–70 жас 2 жыл сайын Қан глюкозасы
Глаукома 40–70 жас 4 жыл сайын Көз ішілік қысымды өлшеу
Жасөспірімдер мен жүкті әйелдер Жас ерекшеліктеріне сай Жыл сайын ЖТД, акушер-гинеколог, психолог
Медбикенің рөлі
Скрининг процесінде медбикенің бірнеше маңызды функциясы бар:
- Ақпараттандыру және түсіндіру
Скринингтің мәнін, маңызын және пайдасын тұрғындарға қарапайым тілде түсіндіреді;
Шақыру қағаздарын таратады, тізімдер жасайды;
Әлеуметтік желілер мен ақпараттық материалдар арқылы хабарламалар таратады.
- Ұйымдастыру және жоспарлау
Скринингке келетін азаматтардың тізімін жасап, қабылдау күнін жоспарлайды;
Қабылдау бөлмесінде құжаттарды тіркейді, анкета толтырады;
Қан алу, қан қысымын өлшеу, салмақ пен бойын анықтау сияқты бастапқы тексерулерді жүргізеді.
- Медициналық манипуляциялар
Қажетті зертханалық зерттеулерге биоматериал жинайды (қан, нәжіс және т.б.);
Маммография, флюорография, гинекологиялық тексеруге жолдама береді;
Пациенттің денсаулығы мен өмір сүру салтына байланысты тәуекел факторларын бағалайды.
- Динамикалық бақылау және есеп
Скрининг нәтижесі бойынша анықталған пациенттерді учётқа алады;
Медициналық ұйымдарға, дәрігерлерге хабарлайды;
Пациенттерді диспансерлік бақылауға алып, тұрақты тексерулерге шақырып отырады;
Скрининг нәтижелерін электронды жүйеге енгізеді (egov, DamuMed және т.б.).
Статистика және тиімділік
ҚР ДСМ мәліметтері бойынша, 2023 жылы 6 миллионнан астам адам скринингтік тексеруден өткен;
Сол жылы скрининг нәтижесінде жатыр мойны обырының 2 870 жағдайы, сүт безі обырының 1 946 жағдайы ерте кезеңде анықталған;
Қант диабеті мен гипертония алғаш рет анықталған жағдайлардың саны — 150 мыңға жуық;
Скрининг арқылы анықталған ауруларды ерте кезеңде емдеу мемлекетке орташа есеппен 3 есе арзан түседі.
Қорытынды
Скринингтік тексерулер — бұл аурулардың алдын алу мен ерте анықтаудың ең тиімді жолы. Мұндай тексерулер науқастың өмір сапасын сақтап қалуға, ал мемлекет үшін — аурушаңдықты азайтып, шығындарды қысқартуға мүмкіндік береді.
Скрининг бағдарламаларының тиімділігі медициналық ұйым қызметкерлерінің, әсіресе медбикелердің белсенділігіне, ұйымдастырушылық қабілетіне және түсіндіру жұмыстарына тікелей байланысты. Халықпен тікелей жұмыс істейтін, ақпаратты қолжетімді тілмен түсіндіретін медбике — скрининг жүйесінің тірегі болып табылады
