Авторы:
Есимбаева Шолпан Нургазиновна – Жансақтау нәрестелер бөлімінің медбикесі
Тазабекова Айгуль Мукаевна – Нәрестелер бөлімінің медбикесі
Токсамбаева Эльмира Акайевна – Ұрықты қорғау орталығының медбикесі
МШЖҚ «Облыстық перинаталдық орталық» МҚК, Талдыкорған, Жетісу Облысы
Кіріспе
Жаңа туған нәрестелердің өмір сүруін қамтамасыз етуде реанимациядағы жасанды тыныс алдыру (ЖТА) – негізгі әдістердің бірі болып табылады. Әсіресе, шала туған (преждевременно родившиеся) немесе ауыр жағдайдағы нәрестелер өздігінен тыныс ала алмайтындықтан, бұл әдіс олардың өмірін сақтап қалуға мүмкіндік береді.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ) деректері бойынша, жыл сайын 15 миллионнан астам шала туған нәресте дүниеге келеді, олардың 10%-дан астамы тыныс алу жеткіліксіздігіне байланысты жасанды тыныс алдыруды қажет етеді. Бұл әдістің тиімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін медициналық персоналдың жоғары кәсіби дайындығы мен заманауи технологияларды қолдануы қажет.
1. Жасанды тыныс алдырудың қажеттілігі
Нәрестелерде тыныс алу жеткіліксіздігі келесі себептерге байланысты туындауы мүмкін:
- Шала туылу – 34 аптасына дейін туған нәрестелердің 60%-ы өкпе толық жетілмегендіктен тыныс алуда қиындықтарға тап болады.
- Туа біткен ақаулар – жүрек-қан тамыр немесе тыныс алу жолдарының бұзылыстары.
- Асфиксия – перинатальды гипоксия салдарынан тыныс алу жетіспеушілігі.
- Мекониальды аспирация синдромы – нәресте жатырішілік меконийді жұтқан жағдайда.
Статистика: ВОЗ деректеріне сәйкес, шала туған нәрестелердің 40%-ы өкпе дамуының жеткіліксіздігіне байланысты алғашқы күндерінде реанимациялық көмекті қажет етеді.
2. Жасанды тыныс алдыру әдістері
2.1 CPAP (Тұрақты қысыммен ауа беру)
- Ауа немесе оттегі арнайы аппарат арқылы тұрақты қысыммен беріледі.
- Өкпенің толық ашылуын қамтамасыз етеді.
- Тиімділігі: 30-34 аптада туған нәрестелердің 80%-да өкпе жұмысын тұрақтандыруға көмектеседі.
2.2 Инвазивті жасанды тыныс алдыру (ИВЛ)
- Тыныс алу жолдарына интубациялық түтік енгізіліп, аппарат арқылы оттегі беріледі.
- Өздігінен тыныс ала алмайтын немесе өкпесі қатты әлсіз нәрестелерге қолданылады.
- Тиімділігі: АҚШ Ұлттық денсаулық институтының деректеріне сәйкес, ИВЛ әдісі қолданылған нәрестелердің 85%-ы өкпе функцияларын қалпына келтіреді.
2.3 Жоғары жиілікті вентиляция (HFOV)
- Өкпені қорғау мақсатында аз мөлшерде, бірақ жоғары жиілікте ауа беру әдісі.
- Күрделі өкпе зақымдары немесе альвеолардың жетілмеуі бар балаларға қолданылады.
Статистика: Жаңа туған нәрестелердің 10%-ына дейін ауыр жағдайларда HFOV қолданылады, бұл олардың өмір сүру мүмкіндігін 60%-ға дейін арттырады.
3. Қауіпсіздік шаралары
Жасанды тыныс алдырудың тиімділігін қамтамасыз ету үшін қауіпсіздік шараларын сақтау маңызды:
3.1 Өкпе жарақатының алдын алу
- Тым жоғары қысым өкпе баротравмасын тудыруы мүмкін.
- Шешім: Аппараттық бақылау арқылы оттегі қысымын реттеу.
3.2 Гипероксигенация қаупін азайту
- Оттегінің артық болуы көз торының ретинопатиясын тудыруы мүмкін (әсіресе 32 аптаға дейін туған балаларда).
- Шешім: Оттегі концентрациясын тұрақты бақылау.
3.3 Инфекция қаупін төмендету
- Инвазивті әдістер инфекция қаупін арттырады.
- Шешім: Стерильділік ережелерін сақтау және үнемі дезинфекциялау.
4. Тиімділікті бағалау
Жасанды тыныс алдыру тиімділігін анықтайтын негізгі көрсеткіштер:
- Оттегімен қанығу деңгейі – қалыпты жағдайда 90-95% болуы керек.
- Өзіндік тыныс алу рефлексі – сәтті терапия нәтижесінде нәресте өздігінен тыныс ала бастайды.
- Асқынулардың болмауы – өкпе жарақаты немесе инфекциялық асқынулар болмауы тиіс.
Клиникалық зерттеулер: ЖТА әдістерін дұрыс қолдану арқылы жаңа туған нәрестелердегі асқынулар 50%-ға дейін азаяды.
5. Медбикенің рөлі
Медбикелер жасанды тыныс алдыру процедурасында шешуші рөл атқарады:
- Құрылғыларды бақылау – аппараттардың дұрыс жұмыс істеуін қадағалау.
- Қанайналым мен тыныс алу көрсеткіштерін тексеру – оттегімен қамтамасыз етуді үнемі бақылау.
- Ата-аналарды ақпараттандыру – жасанды тыныс алдырудың маңыздылығы мен нәрестенің жағдайы туралы түсіндіру.
Медициналық дерек: Арнайы дайындалған неонаталды медбикелердің қатысуы жаңа туған нәрестелердің өмір сүру көрсеткішін 20-30%-ға арттырады.
Қорытынды
Жаңа туған нәрестелердегі тыныс алу жеткіліксіздігін емдеуде жасанды тыныс алдыру – заманауи неонатологиядағы маңызды әдістердің бірі. Қауіпсіздік шараларын сақтау, тиісті жабдықтарды қолдану және білікті медициналық персоналдың жұмысы ЖТА-ның тиімділігі мен қауіпсіздігін арттыруға мүмкіндік береді.
Медбикелер мен дәрігерлердің үйлесімді жұмысы нәрестенің өмірін сақтап қалуға, оның кейінгі дамуында оң әсер етуге ықпал етеді.
