Авторы:
Акишева Гульназ Даярхановна, медбике, «Талдықорған қаласы А.Кивилев атындағы ОВОРМБЖМ» КММ
Касымбаева Жанар Шапиолдақызы, медбике, Жетісу облысының ДШСБ ММ-нің «Дене мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларға арналған спорттық даярлау орталығы» КММ
Есенбаева Анар Абдихамитовна, фельдшер, «Жетісу облысының Олимпиадалық резервтер дайындау орталығы» КММ
Кіріспе
Спорт — бұл тек жарыс емес, ол адам денсаулығы мен дене шынықтыруының жоғарғы көрінісі. Алайда, спорттық жетістіктерге жету жолында кейбір спортшылар допингке жүгінеді. Допингтің спорттағы қолданылуы этикалық мәселелер туғызумен қатар, денсаулыққа зиян келтіреді. Бұл мақалада біз допингтің түрлерін, оның денсаулыққа әсерін және спортта әділеттілікті қамтамасыз ету жолдарын талқылаймыз.
Допинг дегеніміз не?
Допинг — бұл спорттық көрсеткіштерді жасанды түрде жақсарту үшін қолданылатын тыйым салынған заттар мен әдістер. Халықаралық олимпиадалық комитет (ХОК) пен Дүниежүзілік антидопинг агенттігі (WADA) допингтің түрлерін анықтап, тізімін жасап отырады. Оларға мыналар жатады:
Стероидтар: Бұлшық ет массасын көбейтуге арналған.
Эритропоэтин (ЭПО): Қан айналымындағы оттегін көбейтетін гормон.
Диуретиктер: Артық салмақты тез жоғалтуға немесе тыйым салынған заттарды денеден жасыруға көмектеседі.
Психостимуляторлар: Шаршауды азайтып, шоғырлануды арттырады.
Денсаулыққа әсері
Допинг қолданудың денсаулыққа зиянды әсерлері көп. Оларға мыналар кіреді:
- Жүрек-қан тамыр жүйесіне әсері:
Стероидтар мен ЭПО қан қысымын жоғарылатып, жүрек ұстамасын тудыруы мүмкін. - Гормоналды өзгерістер:
Стероидтар ерлер мен әйелдерде гормон теңгерімін бұзады, бедеулікке әкелуі мүмкін. - Психикалық мәселелер:
Психостимуляторлар тәуелділікке, депрессия мен агрессияға себеп болады. - Ішкі ағзаларға зиян:
Диуретиктер бүйрек жетіспеушілігі мен сусыздануға әкелуі мүмкін.
Спорттағы әділеттілік
Допинг тек денсаулыққа зиян келтіріп қоймай, спорттағы әділеттілікті бұзады. Ол таза еңбектің құндылығын жоққа шығарады. Әділетсіз жеңістер тек спортшының беделін емес, жалпы спорттың абыройын түсіреді.
Антидопинг саясаты:
ХОК пен WADA спортта әділеттілікті сақтау үшін қатаң ережелерді енгізді. Әрбір спортшы міндетті түрде допинг тесттерден өтіп, олардың нәтижелері жарияланады. Сонымен қатар, допинг қолданған спортшылар дисквалификацияға ұшырайды.
Профилактика және ағарту жұмыстары
Медициналық қызметкерлер мен спорттық ұйымдар допингтің алдын алу үшін бірлесіп жұмыс жасауы қажет. Біз мына бағыттарда жұмыс істей аламыз:
- Білім беру:
Спортшылар мен олардың жаттықтырушыларын допингтің зияны туралы хабардар ету. - Тәрбиелік жұмыс:
Әділеттілік пен таза спорт құндылықтарын дәріптеу. - Денсаулықты бақылау:
Медициналық тексерістер арқылы спортшылардың денсаулық жағдайын қадағалау. - Балама әдістер:
Спорттық көрсеткіштерді табиғи жолдармен жақсартуға арналған дұрыс тамақтану, психологиялық қолдау және жаттығу бағдарламаларын ұсыну.
Қорытынды
Допинг — спорттық этика мен денсаулыққа қауіп төндіретін маңызды мәселе. Әділдік пен денсаулықты сақтау үшін спортшылар, жаттықтырушылар және медициналық қызметкерлер арасында тығыз ынтымақтастық қажет. Тек таза спорт қана шынайы жеңістердің дәмін сыйлайды.
Біз, медицина қызметкерлері, әділ спортты қолдаймыз және болашақ спортшыларға дені сау әрі адал жолды таңдауға көмектесеміз.
