Авторлар: Айнабекова Зауре Айтмухаметовна – медбике, ФАП Ақтекше,
Амангожина Лазат Мураткалиевна – медбике, Ж.Егімбаев атындағы орта мектеп,
Айнабекова Ляззат Сейдигалиевна – наркологиялық кабинет мейірбикесі, ШЖҚ «Ескелді орталық аудандық ауруханасы» МКК
Кіріспе
Балалардың денсаулығы мен дұрыс өсіп-жетілуі үшін теңгерімді және пайдалы тамақтану маңызды рөл атқарады. Дұрыс тамақтану иммундық жүйені күшейтіп, ақыл-ой қабілетін дамытады, сондай-ақ семіздік, қант диабеті және жүрек-қан тамыр ауруларының алдын алады.
ДДҰ мәліметтері бойынша, әлемде 5 жастан 19 жасқа дейінгі балалардың 18%-дан астамы артық салмақтан зардап шегеді. Қазақстанда да балалар арасында семіздік пен дұрыс тамақтанбау мәселесі өзекті болып отыр.
Бұл мақалада балалардың дұрыс тамақтануының маңызы, денсаулыққа әсері және семіздіктің алдын алу жолдары қарастырылады.
- Балалардың тамақтану ерекшеліктері
Баланың өсіп-дамуы үшін тағам қажетті дәрумендер мен минералдарға бай болуы тиіс.
1.1. Балалар тамағының негізгі қағидалары:
✅ Теңгерімділік – тағамда ақуыз, май, көмірсулар және дәрумендер болуы қажет.
✅ Әртүрлілік – тағам рационында көкөністер, жемістер, ет, сүт өнімдері, балық болуы керек.
✅ Табиғилық – консерванттар мен химиялық қоспалары аз табиғи өнімдерді таңдау қажет.
✅ Режимді сақтау – бала күніне 4-5 рет белгілі бір уақытта тамақтануы тиіс.
1.2. Баланың күнделікті рационында болуы керек өнімдер:
Ақуыздар (ет, балық, жұмыртқа, сүт өнімдері) – бұлшықет пен сүйек тіндерін нығайтады.
Көмірсулар (дәнді дақылдар, нан, макарон, картоп) – энергия көзі.
Майлар (жаңғақтар, зәйтүн майы, авокадо) – ми қызметін жақсартады.
Дәрумендер мен минералдар (көкөністер, жемістер, жаңғақтар) – иммунитетті нығайтады.
- Балаларға зиянды тағамдар және олардың әсері
Қазіргі таңда балалар фастфуд, тәтті сусындар, майлы және қантты тағамдарды көп тұтынады. Бұл өнімдер семіздік, ас қорыту жүйесінің бұзылуы және метаболикалық ауруларға әкеледі.
2.1. Баланың денсаулығына зиянды өнімдер:
❌ Газдалған тәтті сусындар – құрамында қант көп, сүйек тінінің әлсіреуіне әкеледі.
❌ Фастфуд (гамбургер, пицца, картоп-фри) – артық салмақ қосып, жүрек-қан тамыр ауруларына себепші болады.
❌ Чипсы, крекерлер – құрамында трансмайлар көп, бауырға және ас қорыту жүйесіне зиян.
❌ Кондитерлік өнімдер (тәтті тоқаштар, торттар) – қандағы қант деңгейін көтеріп, диабет қаупін арттырады.
2.2. Дұрыс тамақтанбаудың салдары:
Семіздік және артық салмақ
Иммунитеттің әлсіреуі
Қант диабетінің дамуы
Асқазан-ішек жолдарының бұзылуы
Гормоналды теңгерімнің бұзылуы
- Балалардағы семіздіктің алдын алу
Балалар арасында семіздік жыл сайын артып келеді, бұл олардың денсаулығына айтарлықтай әсер етеді. Семіздіктің алдын алу үшін дұрыс тамақтану мен физикалық белсенділікке назар аудару қажет.
3.1. Семіздіктің негізгі себептері:
📌 Теңгерімсіз тамақтану – артық калория тұтыну.
📌 Физикалық белсенділіктің төмендігі – гаджеттерді көп пайдалану, қозғалыстың аздығы.
📌 Тұқымқуалаушылық – генетикалық бейімділік.
📌 Гормоналды бұзылулар – зат алмасу процестерінің бұзылуы.
3.2. Семіздіктің алдын алу шаралары:
Күнделікті тамақтану режимін сақтау.
Қант пен май мөлшерін шектеу.
Физикалық белсенділікті арттыру (спорт, серуен, ойындар).
Баланың тамақтану әдетін отбасымен бірге қалыптастыру.
Гаджеттер мен теледидар алдындағы уақытты шектеу.
3.3. Дене белсенділігінің маңызы:
Дене белсенділігі артық салмақтың жиналуына жол бермейді, зат алмасуды жақсартады, жүрек-қан тамыр жүйесін нығайтады.
Балаларға арналған пайдалы жаттығулар:
Күніне 1 сағат таза ауада серуендеу.
Велосипед тебу, секіру, жүгіру.
Спорттық секцияларға (жүзу, гимнастика) қатысу.
Ойын түріндегі дене шынықтыру (билеу, эстафеталық жарыстар).
- Ата-аналарға арналған кеңестер
4.1. Баланы дұрыс тамақтануға қалай үйретуге болады?
✔ Үлгі болу – ата-аналар өздері дұрыс тамақтанса, бала да солай үйренеді.
✔ Үйде пайдалы тағамдар дайындау – көкөніс, жеміс, үй йогурттары.
✔ Тәттілер мен зиянды өнімдерді бірден шектемеу, оларды пайдалы баламалармен ауыстыру.
✔ Тамақты көңілді және жағымды етіп ұйымдастыру – тамақты ойын түрінде беру.
✔ Таңғы асты міндетті түрде беру – бұл метаболизмді белсендіреді.
4.2. Баланың тамақтануын бақылаудың әдістері:
Күнделікті мәзірді жоспарлау.
Калория мөлшерін ескеру.
Су ішу әдетін қалыптастыру.
Дәрігермен және диетологпен кеңесу.
Қорытынды
Баланың дұрыс тамақтануы – оның физикалық және интеллектуалдық дамуының негізі. Пайдалы тамақтану дағдыларын ерте жастан қалыптастыру маңызды.
Семіздіктің алдын алу үшін:
✔ Баланың рационын теңгерімді ету.
✔ Физикалық белсенділікті арттыру.
✔ Зиянды тағамдарды шектеу.
✔ Тамақтану тәртібін сақтау.
Дұрыс тамақтану – дені сау ұрпақтың кепілі!
