Авторлар:Баясылова Ботагоз Торехановна медбике-анестезист,
Абышева Лаура Муратовна медбике-анестезист,
Сарекенова Нургуль Дарбековна медбике-анестезист,
ШЖҚ «Кербулак аудандық орталық ауруханасы» МКК, реанимация бөлімі
Кіріспе
Қышқыл-сілтілік теңгерім (pH) адам ағзасының өмірлік маңызды тұрақты көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Ол қанның қышқылдық немесе сілтілік жағдайын сипаттайды және зат алмасу процестеріне тікелей әсер етеді. Қанның қалыпты pH деңгейі 7,35-7,45 аралығында болуы керек. Осы диапазоннан кез келген ауытқу ауыр метаболикалық бұзылыстарға және өмірге қауіп төндіретін жағдайларға әкелуі мүмкін.
Қышқыл-сілтілік теңгерімнің бұзылыстары
- Ацидоз (pH < 7,35)
Ацидоз – ағзада қышқылдардың артық жиналуы немесе сілтілі заттардың жетіспеушілігі нәтижесінде дамиды.
Респираторлық ацидоз:
Өкпенің жеткіліксіз желдетілуінен (гиповентиляция) пайда болады.
Көмірқышқыл газы (CO₂) жиналып, қандағы көмірқышқыл қышқылы артады.
Себептері: тыныс жетіспеушілігі, өкпе обструкциясы, орталық жүйке жүйесінің тежелуі.
Емдеу: өкпе желдетуін жақсарту (ӨЖЖ, оттегі терапиясы).
Метаболикалық ацидоз:
Қан плазмасында қышқылдық метаболиттердің жиналуынан немесе бикарбонаттың жетіспеушілігінен туындайды.
Себептері: қант диабетінің декомпенсациясы (кетоацидоз), уремия, ауыр инфекциялар (сепсис), бүйрек жеткіліксіздігі.
Емдеу: натрий бикарбонатын енгізу, негізгі ауруды емдеу.
- Алкалоз (pH > 7,45)
Алкалоз – ағзада сілтілі заттардың жиналуы немесе қышқылдардың жоғалуы нәтижесінде дамиды.
Респираторлық алкалоз:
Өкпенің шамадан тыс желдетілуінен (гипервентиляция) көмірқышқыл газының (CO₂) артық бөлінуінен пайда болады.
Себептері: гипервентиляция синдромы, қызба, гипоксия, психоэмоционалдық стресс.
Емдеу: тыныс алуды қалыпқа келтіру, седативті терапия.
Метаболикалық алкалоз:
Асқазан-ішек жолдары арқылы сутегі иондарының (H⁺) жоғалуы немесе бикарбонаттың шамадан тыс жиналуы.
Себептері: ұзақ құсу, асқазан сөлінің жоғалуы, диуретиктерді шамадан тыс қолдану.
Емдеу: натрий хлориді (NaCl) және калий препараттарын енгізу.
Қышқыл-сілтілік теңгерімді бақылау әдістері
- Лабораториялық диагностика
Қан газдарының анализі (pH, PaCO₂, HCO₃⁻).
Электролиттер деңгейін анықтау (Na⁺, K⁺, Cl⁻, Ca²⁺, Mg²⁺).
Лактат деңгейін бағалау (гипоксиялық ацидоз кезінде). - Клиникалық бағалау
Ауру тарихын жинау (симптомдар, негізгі аурулар).
Гиповентиляция немесе гипервентиляция белгілерін тексеру.
Гемодинамикалық көрсеткіштерді (АД, жүрек соғу жиілігі, сатурация) бақылау.
Қышқыл-сілтілік теңгерімді түзету әдістері - Ацидозды түзету
Метаболикалық ацидозда:
Натрий бикарбонаты (NaHCO₃) ерітіндісін енгізу.
Қан айналымын жақсарту (инфузиялық терапия).
Диабеттік кетоацидоз кезінде инсулин енгізу.
Респираторлық ацидозда:
Өкпенің жасанды желдетуін (ӨЖЖ) реттеу.
Оттегі терапиясы.
Гиповентиляция себебін анықтау және емдеу.
- Алкалозды түзету
Метаболикалық алкалозда:
Изотоникалық натрий хлориді ерітіндісін енгізу.
Калий деңгейін қалыпқа келтіру (KCl ерітінділері).
Диуретикалық емді бақылау.
Респираторлық алкалозда:
Гипервентиляцияны түзету.
CO₂ концентрациясын қалпына келтіру (қапшық арқылы демалу).
Седативті терапия қолдану (тревога, стрессті басу).
Анестезист-медбикенің рөлі
Қышқыл-сілтілік теңгерімді тұрақты бақылау.
Инфузиялық терапияны дұрыс ұйымдастыру және реттеу.
Газ алмасу мен электролиттік балансты тұрақтандыру.
Оттегі терапиясын және ӨЖЖ параметрлерін бақылау.
Клиникалық белгілер мен зертханалық көрсеткіштер негізінде дәрігерге ақпарат беру.
Қорытынды
Қышқыл-сілтілік теңгерімді бақылау және түзету реанимация жағдайында аса маңызды. Ацидоз немесе алкалоз ауыр метаболикалық өзгерістерге әкелуі мүмкін, сондықтан медициналық қызметкерлер бұл процесті дұрыс басқаруы қажет. Анестезист-медбикенің рөлі науқастың тұрақты жағдайын қамтамасыз етуге, асқынулардың алдын алуға және сапалы медициналық көмекті көрсетуге бағытталған.
