Авторлар:Еркенова Жулдыз Салимовна – дәрігер-стоматолог
Мухаметжанова Макпал Сериккалиевна – дәрігер-стоматолог
Молжигитов Жаксылык Кемелханович – дәрігер-стоматолог
«Жетісу облысы ДСБ» ММ-ның ШЖҚ «Облыстық стоматологиялық емхана» МКҚ
Кіріспе
Стоматологиялық хирургиядағы жергілікті анестезия – науқастың қауіпсіздігі мен жайлылығы үшін аса маңызды процедура. Ол хирургиялық араласу кезінде ауырсынуды басып, емделушінің психологиялық күйін тұрақтандырады, тіндердің реакциясын төмендетіп, стоматологқа еркін жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
Жергілікті анестетиктерді дұрыс таңдау және оларды енгізудің тиімді техникасы – клиникалық нәтижеге тікелей әсер ететін факторлар. Бұл мақалада біз стоматологияда кеңінен қолданылатын анестетиктер, олардың фармакологиялық ерекшеліктері, таңдау принциптері мен енгізу әдістері туралы жан-жақты қарастырамыз.
Жергілікті анестетиктердің жіктелуі және фармакологиясы
Қазіргі кезде стоматологиялық тәжірибеде қолданылатын жергілікті анестетиктер екі негізгі топқа бөлінеді:
- Амид тобы
Артикаин
Лидокаин
Мепивакаин
Бупивакаин
Прилокаин
- Сложный эфирлер тобы
Прокаин (новокаин) – қазіргі кезде сирек қолданылады
Амидтік құрылымдағы анестетиктер жоғары қауіпсіздік деңгейіне, сенімді әсерге және төмен аллергиялық реакция туындату ықтималдығына ие. Әрбір препараттың фармакодинамикасы мен фармакокинетикасы әртүрлі, бұл клиникалық жағдайға байланысты нақты таңдау жасау қажеттілігін тудырады.
Стоматологияда жиі қолданылатын анестетиктер
Артикаин
Сауда атаулары: Ультракаин, Септанест
Жоғары липофильділігі арқасында сүйек тініне жақсы өтеді
Әсер ету уақыты: 60–75 минут (адреналинмен)
Қолдану аясы: барлық хирургиялық және терапиялық стоматология салаларында
Артықшылығы: жүйке тініне жақсы таралу, төмен уыттылық, жылдам метаболизм
Лидокаин
Сауда атаулары: Ксилокаин
Әсер ету жылдамдығы: 2–3 минут
Әсер ету ұзақтығы: 45–60 минут (вазоконстриктормен)
Артықшылығы: универсалды, сенімді анестезия
Мепивакаин
Вазоконстрикторсыз қолдануға болады
Әсер ету уақыты: 20–40 минут
Жүкті әйелдерге, жүрек-қан тамыр жүйесі аурулары бар науқастарға ұсынылады
Бупивакаин
Ұзақ әсер етеді: 90–180 минут
Тек күрделі, ұзақ уақытты қажет ететін хирургиялық процедураларда қолдануға ұсынылады
Анестетик таңдау кезінде ескерілетін факторлар
Операцияның түрі мен ұзақтығы
Мысалы, имплантация немесе күрделі тісті жұлудың ұзақтығы жоғары болғандықтан, ұзақ әсер ететін анестетиктер тиімді.
Науқастың жалпы жағдайы
Жүрек-қан тамыр аурулары бар науқастар үшін адреналинсіз анестетиктер (мепивакаин) таңдалады.
Аллергиялық анамнез
Амид тобына аллергия сирек кездеседі, бірақ анамнез міндетті түрде зерттелуі керек.
Жүктілік немесе бала емізу кезеңі
Лидокаин мен мепивакаинді дәрігерлік бақылаумен ғана қолдануға болады.
Анестезия енгізу техникасы
Стоматологияда қолданылатын негізгі әдістер:
- Инфильтрациялық анестезия
Анестетик тікелей тіс түбірі маңындағы шырышты қабатқа енгізіледі
Жоғарғы жақ тістерін емдеу үшін жиі қолданылады
Артықшылығы: техникасы қарапайым, қауіпсіз, әсері тез басталады
- Өткізгіштік анестезия (проводниковая)
Төменгі жақ тістеріне жасалады
Мандибулярлы, ментальды, бугальды нерв аймақтарына бағытталады
Ұзақ әсер етеді, кең аймақты жансыздандырады
- Интралигаментарлық (байлам ішілік)
Анестетик арнайы қысыммен тістің байлам аппаратына енгізіледі
Бір тісті емдеу немесе жұлу кезінде қолданылады
- Интраоссальдық (сүйек ішілік)
Арнайы құрал арқылы сүйекке инъекция жасалады
Эндодонтиялық немесе имплантологиялық араласуларда тиімді
- Палатиналды және бугальды анестезия
Қатты таңдай немесе ұрт шырышты қабатына қолданылады
Қосымша жансыздандыру ретінде тиімді
Анестезиямен байланысты асқынулар және алдын алу
Жергілікті анестезия салыстырмалы түрде қауіпсіз, дегенмен кейбір асқынулар туындауы мүмкін:
Жергілікті реакциялар: ісіну, гематома, ауырсыну
Жүйелі реакциялар: жүрек қағуы, бас айналу, құсу
Аллергиялық реакциялар: тері бөртпелері, анафилаксия (өте сирек)
Нерв зақымдануы: уақытша немесе тұрақты парестезия
Алдын алу шаралары:
Аллергиялық анамнезді мұқият жинау
Дозаны нақты есептеу (мг/кг)
Техника сақталуы
Анестетиктің жарамдылық мерзімі мен сақтау ережелерін қадағалау
Қорытынды
Стоматологиядағы жергілікті анестезия – ауырсынусыз және сапалы емдеудің кілті. Анестетикті дұрыс таңдау, оның фармакологиялық қасиеттерін түсіну, қауіпсіз енгізу техникасын меңгеру – тәжірибелі стоматологтың кәсіби деңгейін көрсетеді. Заманауи препараттар мен құралдар анестезияның сенімділігін арттырып, науқасқа барынша жайлы жағдай жасауға мүмкіндік береді.
Стоматолог мамандар өз білімдерін үздіксіз жетілдіріп, әрбір науқасқа жекелеген тәсіл қолдануға ұмтылуы тиіс. Бұл стоматологиялық көмектің сапасын арттырудың негізгі шарты болып табылады.
