Авторлар: Мергенбаева Перизат Муратқызы — клиникалық фармакология
және ауруханалық фармация бөлімінің мейірбикесі,
Шантиева Гаухар Аскаровна — жұқпалы аурулар бөлімінің мейірбикесі
Сазабек Марияхан Абенқызы — зарарсыздандыру бөлмесінің мейірбикесі
ШЖҚ «Райымбек аудандық ауруханасы» МКК
Кіріспе
Дәрілік терапия – әлемдегі ең кең таралған және тиімді емдеу әдістерінің бірі. Дегенмен, кез келген дәрінің нәтижесі – оның қалай және қашан қабылданатынына, яғни дәрілік режимнің дұрыс сақталуына байланысты. Дәрігер қаншалықты сапалы ем тағайындаса да, егер науқас бұл режимді сақтамаса, емдеу нәтижесі төмендеп, асқыну қаупі артады. Ал осы режимді бақылап, оның орындалуын қамтамасыз ететін басты тұлғалардың бірі – мейірбике.
Дәрілік режим дегеніміз не?
Дәрілік режим – бұл белгілі бір дәрілік затты:
нақты мөлшерде (доза),
дұрыс уақытта (күніне 1, 2 немесе 3 рет),
нақты жолмен (ауыз арқылы, бұлшықетке, көктамыр ішіне, тері астына т.б.),
және белгілі бір ұзақтықта (күндер, апталар, айлар бойы)
қабылдау тәртібі. Бұл тәртіптің бұзылуы – емнің тиімсіздігіне, жанама әсерлердің артуына және тіпті өмірге қауіп төндіретін жағдайларға алып келуі мүмкін.
Әлемдік статистика және өзекті мәселе
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметіне сәйкес:
Созылмалы аурулары бар науқастардың шамамен 50%-ы дәрілік режимді толық сақтамайды.
АҚШ-та дәрігер жазып берген емді орындамау жылына 100 000-нан астам өлімге себеп болады.
Еуропа елдерінде әрбір төртінші госпитализация дәрі қабылдау режимінің бұзылуына байланысты.
Қазақстанда да амбулаторлық науқастар арасында дәріні өздігінен тоқтату, дозаны өзгерту, немесе уақытын өткізіп алу жиі кездеседі.
Бұл көрсеткіштер дәрілік режимді сақтау — тек медициналық мәселе емес, қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы жаһандық проблема екенін айқын көрсетеді.
Дәрілік режим бұзылуының себептері
Себеп Түсініктеме
Ақпараттың жетіспеуі Науқас дәріні не үшін және қалай қабылдау керектігін нақты білмейді
Жағымсыз әсерлерден қорқу Дәріге төзбеушілік немесе жанама әсер байқалған жағдайда қабылдаудан бас тарту
Қаржылық қиындықтар Дәрілердің қымбаттығы немесе әлеуметтік көмектің болмауы
Ұмытшақтық немесе назар аудармау Әсіресе егде жастағы адамдар арасында жиі кездеседі
Психологиялық кедергілер Депрессия, сенімсіздік, мотивацияның болмауы
Мейірбикенің рөлі: бақылаудан бастап білім беруге дейін
Мейірбике — дәрігердің тағайындауын орындаушы ғана емес, дәрі-дәрмектің тиімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ететін аралық буын. Ол науқаспен тікелей байланыста болып, дәрілік режимнің орындалуын күнделікті бақылап отырады.
- Дәрігер нұсқауларын нақты орындау
Мейірбике әр дәрінің:
дұрыс дозада,
дұрыс әдіспен,
дұрыс уақытта енгізілуіне жауапты. Әрбір қателік – пациент үшін қауіп, медицина қызметкері үшін кәсіби жауапкершілік.
- Жағымсыз әсерлерді бақылау
Дәрілердің жанама реакцияларын ерте кезеңде анықтау – науқас өмірін сақтап қалуы мүмкін. Мейірбике науқастың теріс реакцияларын байқай білуі, дәрігерге уақтылы хабар беруі тиіс. - Пациентпен жұмыс және кеңес беру
Науқас дәріні не үшін қабылдауы керек екенін білмесе, оны қабылдамайды. Мейірбике:
Науқасқа емнің маңызын түсіндіреді
Қалай және қандай жағдайда дәріні қабылдау керектігін үйретеді
Қарсы көрсетілімдер мен қауіпті белгілер туралы хабарлайды
- Дәрілердің сақталуын қадағалау
Көптеген дәрілерді белгілі температурада, жарықтан қорғалған жерде сақтау керек. Мейірбике бұл талаптардың сақталуын қамтамасыз етеді.
Қателіктер мен олардың салдары
Қате түрі Салдары
Қате доза Улану немесе ем әсерінің болмауы
Уақтылы енгізбеу Фармакологиялық әсердің жоғалуы
Жарамдылық мерзімі өткен дәріні қолдану Уыттылық, емге қарсы реакция
Дәрілерді араластыру Дәрілер арасындағы өзара әрекеттесу, жанама әсерлер
Шешімдер мен стратегиялар
Электрондық еске салғыштар – әсіресе амбулаторлық науқастар үшін пайдалы.
Дәрі-дәрмек ұйымдастырушы қорапшалар – әр күн мен уақытқа бөлінген таблеткалар.
Отбасылық қолдау – туыстардың бақылауы, бірге қабылдау ескертуі.
Қайталап түсіндіру – мейірбикенің жағымды қарым-қатынасы арқылы сенім тудырып, науқастың ынтасын арттыру.
Мультидисциплинарлық тәсіл – дәрігер, мейірбике, фармацевт бірлесе жұмыс істеуі.
Қорытынды
Дәрілік режимді сақтау – емнің тиімділігі мен науқастың өмір сапасының негізі. Бұл процесс науқас пен медицина қызметкерлерінің бірлескен жұмысына сүйенеді. Мейірбике бұл тізбекте сенімді бақылаушы ғана емес, білім беруші, мотивациялаушы, қауіпсіздікті қамтамасыз етуші тұлға.
Клиникалық фармакология, медициналық этика және коммуникативтік дағдыларды үйлестіре отырып, мейірбике дәрілік терапияның табысты болуына ықпал ете алады. Бұл – тек науқас денсаулығына ғана емес, бүкіл денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігіне әсер ететін фактор.
