Авторлар:Гульмира Бижигитовна Есиркенова – фельдшер, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК

Гульфия Нурхановна Нургожина – жалпы практика мейіргері, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК

Альмира Мырзагалиевна Кыдырманова – жалпы практика мейіргері, Жаңалық дәрігерлік амбулаториясы, ШЖҚ «Ақсудың орталық аудандық ауруханасы» МКК

Жарық дегеніміз не?

Жарық (лат. hernia) – ішкі ағзалардың немесе тіндердің өз орны мен қуысы шекарасынан тыс, бұлшықет немесе тіндердегі әлсіреген аймақ арқылы ығысып шығуы. Ол көбінесе құрсақ немесе жамбас аймағында орналасқан бұлшықет қабырғаларының әлсіреуінен пайда болады. Жарық сырт көзге терідегі дөңестік түрінде байқалады және ол дененің әртүрлі бөлігінде дамуы мүмкін.

Ең жиі кездесетін жарықтар – құрсақ (іштік) және шап жарығы. Ер адамдарда шап жарығы әйелдерге қарағанда әлдеқайда жиі кездеседі.

Жарықтың негізгі түрлері

1. Шап жарығы

Жарықтың ең жиі кездесетін түрі. Зерттеулерге сүйенсек, барлық жарық жағдайларының шамамен 75%-ын шап жарығы құрайды. Бұл жағдайда ішек немесе басқа ағзалар құрсақ қабырғасының әлсіреген аймағынан шап аймағына қарай ығысады. Себептері: физикалық күш түсу, қартаю, жиі жөтел, операциядан кейінгі асқынулар. Шап жарығы екіге бөлінеді:

• Тікелей шап жарығы
• Жанама шап жарығы

2. Кіндік жарығы

Кіндік аймағында байқалатын жарық, көбіне жаңа туған нәрестелерде кездеседі. Сондай-ақ көпбалалы аналарда немесе құрсақ бұлшықеттері әлсіреген ересектерде де болуы мүмкін.

3. Гиатальды жарық (өңештік жарық)

Асқазанның жоғарғы бөлігі диафрагмадағы саңылау арқылы көкірек қуысына ығысады. Бұл көбіне іш ішілік қысымның артуына байланысты болады.

4. Феморальды жарық (сан жарығы)

Ішектің бір бөлігі жамбас аймағындағы феморальды канал арқылы төмен қарай ығысады. Әйелдерде жиірек кездеседі, әсіресе семіздік немесе жүктілікке байланысты.

5. Обтураторлық жарық

Өте сирек кездесетін жамбас жарығы түрі. Әдетте сырттай көрінбейді. Көбіне әлсіреген бұлшықеттері бар, салмағы тез азайған немесе көп бала босанған әйелдерде байқалады.

6. Кесілген жарық (операциядан кейінгі жарық)

Абдоминальды хирургиялық операциядан кейін тігілген жердің әлсіреуінен пайда болады.

7. Шпигель жарығы

Ішкі ағзалардың құрсақ қабырғасының бүйірлік бөлігінен шығуы. Бұл сирек кездесетін, бірақ қауіпті түрі.

8. Диафрагмалық жарық

Асқазан немесе ішектің диафрагма саңылаулары арқылы көкірек қуысына ығысуы. Бұл туа біткен немесе жарақат салдары болуы мүмкін.

Жарықтың пайда болу себептері

Көп жағдайда жарықтың нақты себебін анықтау қиын. Ол туа біткен әлсіздікпен немесе өмір бойындағы факторлармен байланысты болуы мүмкін. Жарық көбінесе іш ішілік қысымның артуына және бұлшықет қабырғаларының әлсіреуіне байланысты дамиды.

Жалпы себептері:

• Созылмалы жөтел немесе жиі түшкіру
• Асқазан-ішек жолдарының бұзылыстары (іш қату, диарея)
• Ауыр зат көтеру
• Жүктілік және босану
• Артық салмақ (семіздік)
• Іш қуысына операциялар
• Асцит (іште сұйықтықтың жиналуы)
• Қуықтың немесе ішек жолдарының обструктивті аурулары
• Қартаю, бұлшықет тінінің әлсіреуі
• Қалыптың бұзылуы
• Шала туылған балалар және туғанда салмағы төмен нәрестелер

Жарық түрлеріне тән нақты себептер

Шап жарығы

• Ішкі қысымның артуы
• Физикалық жүктеме
• Созылмалы жөтел
• Жүктілік
• Құрсақ қабырғасының әлсіз нүктелері

Феморальды жарық

• Феморальды каналдың әлсіреуі
• Созылмалы іш қату
• Қайталанатын жөтел
• Салмақтың артуы
• Қиын босану

Обтураторлық жарық

• Қартаю
• Бұлшықет тінінің жоғалуы
• Кенет салмақ жоғалту
• Дұрыс тамақтанбау
• Көпбалалы әйелдерде жиі кездеседі

Кіндік жарығы

• Жаңа туған нәрестелерде туа біткен ақау
• Шала туу
• Ересектерде: семіздік, көп жүктілік, іш ішілік қысымның артуы, іштің жарақаты немесе операциялар

Гиатальды жарық

• Диафрагма бұлшықетінің әлсіреуі
• Жарақаттар
• Семіздік
• Жүктілік
• Асқазан-ішек жолдарының аурулары

Қорытынды

Жарық – жиі кездесетін және уақытында анықтап, тиісті шара қолданбаса қауіпті асқынуға алып келетін патология. Ол бастапқыда ауырсынусыз өтсе де, кейіннен ішкі ағзалардың қысылуына, қан айналымының бұзылуына және ауыр хирургиялық жағдайларға әкелуі мүмкін.

Дәрігерге дер кезінде жүгініп, қажетті тексеруден өту – жарықтың асқынуын болдырмаудың басты шарты. Жарықтың алдын алу үшін дене салмағын бақылау, физикалық жүктемені қалыпты ұстау, дұрыс тамақтану және ішек жолдарының тұрақты жұмысын қадағалау қажет.