Авторы:Шаяхметова Анар Бакытовна — постовая медбике, ГКП на ПХВ «Илийская ЦРБ», Алматы облысы, Іле ауданы, Балалар бөлімі
Ахметова Ардак Бакытовна — урология бөлімінің медбикесі, ШЖҚ МКК «Талдықорған қаласы облыстық ауруханасы»
Әшімбек Аяулым Бақытқызы — участок медбикесі МОП, ШЖҚ «Алакөл аудандық орталық ауруханасы», Бұлақты дәрігерлік амбулаториясы, Жетісу облысы
Кіріспе
Анафилактикалық шок — бұл аллергенмен жанасқаннан кейін бірнеше минут ішінде дамитын, өмірге қауіп төндіретін жедел аллергиялық реакция. Бұл жағдай тыныс алу, жүрек-қан тамыр жүйесі және орталық жүйке жүйесінің ауыр бұзылыстарымен сипатталады.
ДДҰ мәліметіне сүйенсек, анафилаксия жыл сайын әлем бойынша шамамен 0,05–2% халық арасында тіркеледі, оның ішінде 20% дейін жағдай өліммен аяқталуы мүмкін, егер уақытылы көмек көрсетілмесе.
Медициналық ұйымдарда, әсіресе егу кабинеттерінде, жедел терапия және стоматология бөлімдерінде анафилактикалық реакцияларға дайын болу — медбике қызметінің ажырамас бөлігі.
Анафилактикалық шоктың себептері
Анафилаксияны қоздыратын негізгі факторлар:
Дәрілік заттар (антибиотиктер, анестетиктер, вакциналар);
Азық-түлік өнімдері (жұмыртқа, жаңғақ, балық, сүт, теңіз өнімдері);
Жәндік шағуы (ара, сона, құмырсқа);
Контраст заттар (рентгенография кезінде);
Иммунобиологиялық препараттар, қан өнімдері.
Клиникалық белгілері
Анафилактикалық шок жылдам дамиды, алғашқы минуттарда төмендегі симптомдармен көрініс беруі мүмкін:
Қатты әлсіздік, үрей, есінің көмескіленуі;
Терінің қызаруы, қышыну, бөртпе (уртикария);
Кеуде қысылуы, ентігу, стридорлы тыныс;
Тахикардия, артериялық қысымның күрт төмендеуі (коллапс);
Күйіп бара жатқан сезім, жүрек айнуы, құсу;
Бет пен тілдің ісінуі (Квинке ісінуі);
Кей жағдайларда — құрысулар, несептің және нәжістің еріксіз шығуы.
Медбикенің әрекет алгоритмі
Анафилаксия дамығанда әрбір секунд бағалы. Медбике шұғыл түрде келесі әрекеттерді орындауы тиіс:
- Жағдайды дереу бағалау
Науқастың есін, тынысын, пульсін тексеру
Дәрілік затты немесе аллергенді енгізуді дереу тоқтату
Науқасты горизонталды қалыпқа жатқызып, аяғын көтеру
Құтқару топтарын (дәрігер, реаниматолог) шақыру
- Жедел дәрілік көмекті бастау
Адреналин 0,1% – 0,3–0,5 мл бұлшық етке (жамбас немесе иық) — бірінші дәрі
Қажет болса, әр 5–10 минут сайын қайталап енгізуге болады (макс. 3 рет)
Преднизолон 60–120 мг немесе дексаметазон 8–16 мг көктамырға
Супрастин, тавегил немесе лоратадин сияқты антигистаминдер
Көктамыр ішіне физраствор (0,9% NaCl) 500–1000 мл – гиповолемияны болдырмау үшін
- Тыныс жолдарын сақтау
Тілдің артқа кетуінен сақтап, тыныс жолдарын ашық ұстау
Оттегі беру (5–8 л/мин)
Қажет болса — ИВЛ (жасанды желдету) ұйымдастыру
- Құжат жүргізу
Анафилаксия фактісін міндетті түрде арнайы журналға тіркеу
Қолданылған дәрілер мен уақытын нақты жазу
Науқастың аты-жөні, уақыты, жауапты мамандарды көрсету
Медбикенің алдын алу рөлі
Медбике анафилактикалық реакцияның алдын алу үшін келесі шараларды жүзеге асыруы тиіс:
Әр науқастың аллергиялық анамнезін мұқият жинау
Енгізілетін дәрілік заттардың сақтық ережелерін сақтау
Препаратты енгізер алдында ампуланы тексеру (мерзімі, шөгіндісі, түсі)
Вакцинация, антибиотик немесе новокаин секілді аллерген препараттар алдында науқастың реакция тарихын нақтылау
Инъекциядан кейін науқасты 15–30 минут бақылау
Егу бөлмесінде анафилаксияға арналған жедел көмек қобдишасын дайындаулы ұстау
Анафилаксия кезіндегі шұғыл көмек қобдишасының құрамы
Адреналин 0,1% – 5 ампула
Преднизолон немесе дексаметазон – 3 ампула
Антигистаминдер (супрастин, тавегил) – 3–5 ампула
Физ. ерітінді 0,9% NaCl – 200–500 мл
Шприцтер, жүйелер, жгут, оттегі маскасы
Тонометр, пульсоксиметр
Маска, перчатка, спирт, салфетка
Статистика және өзектілік
Қазақстанда жыл сайын 4000-нан астам анафилаксия жағдайы тіркеледі, олардың басым бөлігі — дәрілік заттар мен вакцина енгізуден кейін.
ДДСҰ деректеріне сәйкес, шұғыл көмек 5 минут ішінде көрсетілмесе, өлім қаупі 30–40% артады.
Медбикелердің 60% дерлік шұғыл көмек көрсету алгоритмін меңгеру бойынша қайта даярлық курстарынан өтуде, бұл жағдайларды бақылау сапасын жақсартады.
Қорытынды
Анафилактикалық шок — күрделі әрі жедел әрекетті талап ететін медициналық жағдай. Медбике бұл жағдайда алғаш болып көмек көрсететін тұлға, сондықтан оның әрекеті нақты, жүйелі және жылдам болуы тиіс.
Медициналық ұйымдарда анафилаксияға дайын болу, арнайы қобдишаның бар-жоғын бақылау, білім мен дағдыны үнемі жаңарту — медбикенің кәсіби міндеті және адам өмірін сақтаудағы шешуші рөлі болып табылады.
