27 ноября 2015, 03:56 | 1 976 просмотров
Бірде үйлену тойының нағыз қызған уағында мейрамханада шу шықты. Асаба мен жалданған әншілер талдырмаш қызды кеудесінен итеріп, «Билемейсің дедік қой, билемейсің!» деп ежіктеп тұр. Бақсақ, олар қонақтардың бірі ертіп әкелген кішкентай бишіні бәсекелес санап, ортаға шығармауға тырысып жатыр екен. Ата-анасының қолқалауымен, той иесінің өтінішімен оқушы қыз биін билеп, азын-аулақ ақшаны қалтасына салып әкетті. Жылы төсекте тәтті ұйқыда жататын баланың ырду-дырду жүргеніне алаңдағанмен, ересектердің ешқайсысы араша түсе қойған жоқ. Мүмкін, әке-шешесі қастарында жүргесін араласпаған болар.
– Біздің білім ошағында ата-аналар мен академияның арасында келісімшарт жасалады. Ол бойынша ата-аналардың беймезгіл уақытта балаларға жұмыс жасатуына құқығы жоқ, – дейді Н.Тілендиев атындағы Кіші өнер академиясының директоры Долорес Тасқарина, – Мұнда өнерлі шәкірттер білім алады. Сол себепті, оларға сұраныс та көп. Кейде біздің өзімізден оқушыларымызды жіберуді сұрап келіп жатады. Әрине, бас тартамыз.
Долорес Сүндетқызының айтуынша, шараларда, той-томалақтарда өнер көрсетуге дағдылану баланың психикасына әсер етеді. Ондайда оқуға деген құлшынысты табыс табуға деген құмарлық басып кетуі бек мүмкін. Кейде бұл балалар сабақ үстінде де «мені қазір алып кетеді, бір жерге баруым керек» деп қопаңдаумен отырады.
Атырау облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотына 2015 жылдың 29 қазанына дейін кәмелетке толмағандардың түнгі уақытта (сағат 22-ден таңғы 6-ға дейін) заңды өкілдерінің бірге жүруінсіз ойын-сауық мекемесінде болуына жол беруі, яғни, ӘҚБтК-нің 132-бабы 1-бөлігімен 39 әкімшілік іс түсіп, 38 іс қаралып, 37 тұлғаға қатысты әкімшілік айыппұл салынып, құқықбұзушылық құрамы болмауына байланысты 1 тұлғаның әкімшілік ісі қысқартылған.
Биыл 15 қыркүйек күні түнгі сағат 02.44 сағатта полиция қызметкері қала мейрамханаларының бірінен кәмелетке толмаған сегіз баланың даяшы болып жүргенін анықтаған. Мейрамхана басшысына Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекстің 819-бабы 2-бөлігімен 41622 теңге айыппұл салынған. Бұл жерде айыпталушының кәмелетке толмаған балаларының барлығы, отбасының жалғыз асыраушысы екендігі жайлы жазаны жеңілдететін мән-жайлардың болғанын ескерте кетелік.
Облыстық кәсіпкерлер мен жұмыс берушілер одағының директоры Нина Темірбаева кәсіпкерлердің жұмысы барысында заңға қайшы әрекеттердің ұшырасып қалатынынан жақсы хабардар. «Кей жағдайда ол жай ғана білместіктен де болуы мүмкін. Сол себепті, іскер жандарға құқықтық ақыл-кеңестер беру қызметі жолға қойылған. Жоғарыда айтылғандай, заңбұзушылық орын алмас үшін кәсіпкерлер құқықтық сауаттылығын арттырып, қай жағдайларда кәмелетке толмаған баланы жұмысқа алуға болатынын білуі тиіс» деген пікірде ұйым басшысы.
Еңбек шартын жасауға жол берілетін жас мөлшері 2007 жылғы 15 мамырдағы ҚР Еңбек кодексінің 30-бабында көрсетілген. Онда ата-анасының біреуінің, қорғаншысының, қамқоршысының немесе асырап алушысының жазбаша келісімімен он алты жасқа толған азаматтармен; орта білім беру ұйымында негізгі орта, жалпы білім алған жағдайда он бес жасқа толған азаматтармен; сабақтан бос уақытында, денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін он төрт жасқа толған оқушылармен; кинематография ұйымдарында, театрларда және концерттік ұйымдарда, цирктерде денсаулығына және адамгершілік тұрғысынан дамуына нұқсан келтірмей шығармалар жасауға және орындауға қатысу үшін он төрт жасқа толмаған адамдармен еңбек шарты жасалуы мүмкін екендігі айтылған.
Жақында Қазақстан Республикасы Парламентінің пленарлық отырысында депутаттар жаңа Еңбек кодексінің жобасын мақұлдады.
– Қазіргі заман өзгерістері жаңа Еңбек кодексіне деген қажеттілік туғызып отыр. Жаңа жоба еңбек заңдылығының еңбек келісімшартына қатысты тұсында барынша қолайлы болуын, жұмысшылардың барлық категориясы үшін сынақ мерзімінің қойылуын, кадрлық ауыстыру кезіндегі өзгерістерді қарастырады, –дейді Атырау қалалық сотының судьясы Жанар Шакенова, – Жобаға сәйкес, еңбек келісімшартының шарттарын өзгерту процедурасы қарапайым етіліп, жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек келісімшартын тоқтатуға негіз болатын жайлардың тізімі кеңейтілген. Еңбек кодексінің бұрынғы нұсқасында кәмелетке толмағандар үшін сынақ мерзімі көрсетілмесе, жұмысқа орналасқанда сынақ мерзімін қоюды реттеу нормалары өзгеріске ұшыраған. Осылайша, жаңа Еңбек кодексінде кәмелетке толмағандар құқығы бұрынғыдай кәмелет жасына толған азаматтардың құқықтарымен теңестіріліп, еңбекті қорғау, жұмыс уақытын белгілеу және басқа да кейбір жағдайларда жеңілдіктер белгіленген.
Енді мәселенің заңдық жағын қалдырып, психологиялық қырына тоқталайық. «Есектің артын жусаң да мал тапты» ұстанған нарықтық қоғамда оң-солын тани қоймаған жастың да, баласының ақша тапқанын теріс көрмек түгіл, қуана қолдайтын әке-шешенің де көлденең табысты теріс көрмейтіні байқалады. Түскі ас мезгілінде 6-сыныпта оқитын қыздарын дүкенде қалдырып кететін көршілер оның «есеп-қисапқа әлден-ақ жүйріктігін» айтып мәз. Бұл кісілер үшін жас баланың сауда орнында тұруы заңсыз екенін айтпағанның өзінде, қауіп туғызатыны – екінші кезекте. Үлпершектей ұл-қызын той-томалақтарға сүйрелеп жүрген тағы бір таныстар олай етуге «күнкөрістің қиындығы себеп» деп ақталады. «Шашудан», яғни «тойшыл қауымның» берген ақшасына балалар өздеріне киім алады-мыс. Сабақ уақытында дәріс тыңдаудың орнына даяшы немесе бала күтуші болып жүрген колледждің кәмелет жасына толмаған оқушылары осылайша оқу ақыларын төлейтін болып шығады.
Алайда, сылтау қанша көп болғанмен, бұлтартпас заң – біреу. Бала балалығын жасайды десек, заңға қайшы әрекетке көпе-көрінеу баратын үлкендердің қылығына не жорық?! Буыны қатып, бұғанасы бекімеген балаға қиянат жасап, еңбегін пайдалану адамгершілік қағидасына да жат екенін ескерсек-етті.