Сақтансаң, сақтайды!

Қазақстан денсаулық сақтау саласында міндетті медициналық сақтандыру туралы сөз қозғалғалы бері бірталай уақыт өтті . Біздің газетте де осы тақырыпта сан түрлі мақала жарияланған еді. Медициналық сақтандыру деген не? Біздің халық медициналық сақтандыруға дайын ба? деген сияқты қарапайым сұрақтарға жауапты оқырмандарымыздан іздеп отырдық. Бірі дайын, бірі дайын емес деп жауап берсе, енді басқалары міндетті медициналық сақтандырудың қажет, қажет еместігінде әр ойлы болды. Себебі, министрлік тарапынан да нақты қадамдар жасалмаған еді. Барлығы тек болашақ еншісіндегі жоба болып көрінді. Дегенмен, соңғы 2 жылда міндетті әлеуметтік сақтандыру төңірегінде көптеген жоспарлар іске асып, «болу не болмау» деген белгісіздікке нақтылы «болады» орныққан сияқты. Бұл тұжырымды біз денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі ұсынған ақпараттарға, ресми мәлімдемелерге сүйеніп айтып отырмыз.

Заң жобасы дайын

Өткен аптада болған ҚР Парламенті Мәжілісіндегі Үкімет сағатында «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Заң жобасын Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі Тамара Дүйсенова таныстырды. Министрдің атап өтуінше, заң жобасына сәйкес азаматтарға медициналық қызметтің 3 түрі ұсынылады. Біріншісі, республикалық бюджеттен қаржыландырылатын медициналық көмектің мемлекет кепілдендірілген көлемін ұсынатын базалық пакет. Екіншісі, қайтадан құрылатын медициналық сақтандыру қоры ұсынатын сақтандыру пакеті. Үшіншісі, ерікті сақтандыруға қатысқан азаматтар ала алатын қосымша пакет.Сонымен қатар оның сөзіне қарағанда, міндетті ай сайынғы жарналар мен ҚР ДСӘДМ медициналық қызметтерді төлеу комитетінің базасында медициналық қызметтерді сатып алу топтастыру үшін коммерциялық емес акционерлік қоғамның ұйымдастырушылық-құқықтық үлгісінде Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры құрылатын болады. «Ерекеше санаттағы азаматтар үшін мемлекет төлейтін жарнаның мөлшерлемесі орташа айлық еңбекақының 7 пайызын құрайды. Мөлшерлеменің көлемі 2017 жылы 4, 2018 жылы 5, 2023 жылы -6, ал 2024 жылдан 7 пайызға сатылай өсіріледі», - деп толықтырды министр.

Сондай-ақ, министрдің айтуынша, жұмыс берушілер жарнасы мөлшерлемесінің жалпы көлемі кірістің 5 пайызын құраса, аударым 2017 жылы 2, 2018 жылы 3, 2019 жылы 4, 2020 жылы 5 пайыздан басталатын болады. Қызметкерлер жарнасының мөлшерлемесі кірістің 2 пайызын құрайтын болады. Ал өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтар жарнасының мөлшерлемесі олардың кірісінің 7 пайызын құрамақ. Ол 2017 жылы 2, 2018 жылы 3, 2019 жылы 5, 2020 жылдан 7 пайыз болады. Министрлік сайтында ұсынылған ақпаратқа сүйенсек, аталған заң жобасына сәйкес әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры жарнасынан азаматтардың 15 санаты босатылады. Олар халықтың әлеуметтік тұрғыдан осал тобы: балалар; «Алтын алқа», «Күміс алқа» иегерлері, бұрын «Батыр Ана» атағын алғандар, сонымен қатар I және II дәрежелі «Аналық даңқ» орденімен марапатталған көп балалы аналар;ҰОС ардагерлері мен мүгедектері; мүгедектер; жұмыссыз ретінде тіркелген азаматтар; интернат мекемелерінде оқытылып, тәрбиеленіп жатқан тұлғалар;техникалық, кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғарғы білім беру ұйымдарында күндізгі бөлімдерде, сонымен қатар резидентура формасындағы ЖОО кейін білім алып жатқан тұлғалар; бала тууға, бала асырап алуға, 3 жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты демалыстағы тұлғалар;жұмыс істемейтін екіқабат әйелдер, іс жүзінде 3 жасқа дейінгі баланы тәрбиелеп отырған жұмыссыз азаматтар; зейнеткерлер; әскери қызметкерлер; арнаулы мемлекеттік қызмет жұмыскерлері; құқық қорғау органдарының жұмыскерлері; ең төменгі деңгейдегі қауіпсіздік мекемелерін есептемегенде сот шешімімен ҚАЖ мекемелерінде айыбын өтеушілер; уақытша ұстау изоляторлары мен тергеу изоляторларындағы азаматтар.

Естеріңізге сала кетейік, ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» ҚР Заң жобасын Мемлекет басшысы айқындаған бес институционалды реформаны іске асыру жөніндегі 100 нақты қадам – Ұлт жоспарының 80-қадамын іске асыру шеңберінде әзірледі. Заң жобасын дайындау барысында үздік халықаралық тәжірибе мен әлеуметтік әділеттілік қағидалары қолданылды.

Қаржыландыру жүйесін жаңарту

Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру бізге не үшін керек? Бұл сұраққа жауапты қарапайым халықтан да, білікті дәрігерлерден сұрап іздедік. Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің сайтында былай дейді : «Қазақстанда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу мемлекеттің, жұмыс беруші мен азаматтардың денсаулық сақтау бойынша ортақ жауапкершілігін қамтамасыз етумен қатар, бірінші кезекте алғашқы медико-санитарлық көмекті, жеке медицинаны дамыту, медициналық ұйымдар арасындағы бәсекелестікті күшейтудің негізінде медициналық қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттырады. Сондай-ақ, әлеуметтік медициналық сақтандыру Қорын құру бейресми төлемдер деңгейін төмендетуге ықпал етеді». Демек, МӘМС –жалпы денсаулық сақтау саласындағы бірнеше бағыт бойынша жұмысты жетілдіру әрі дамыту мен қатар денсаулық сақтауды қаржыландырудың жаңа жүйесін құруға негізделмек. Бұл қаржыландыру жүйесі мемлекеттің, жұмыс берушінің және азаматтардың ортақ жауапкершілігіне негізделеді. Яғни,әрбір азаматтың өз денсаулығына өз жауапкершілігін арттыру.

2016-2020 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасы жобасында міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу және жүзеге асыру бағытына ерекше көңіл бөлінеді. Мембағдарлама жобасында МӘМС - ортақ қаржыландыру тетігін іске асыру үшін мемлекетпен қатар, жұмыс беруші мен жұмыскер саланы қаржыландыруға ортақ қатысатын жүйесі деп көрсетілген. МӘМС қаражаты дәрігерлер жалақысының экономика бойынша орташа жалақыға арақатынасын ұлғайту; амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету аясын кеңейту; қалпына келтіру емі мен медициналық оңалту қызметтерінің қолжетімділігін арттыру; паллиативтік көмек және мейіргерлік күтім қызметтерін кеңейту; медициналық ЖОО оқытушыларының жалақысын көтеру; негізгі қаражатты жаңартуға шығыстарды медициналық қызметтер тарифіне қосу бойынша сапалық жақсартуларға бағытталатын болады.

Аталған жоспарды жүзеге асыру жобада кезеңдерге бөлінген. Бірінші кезеңде 2016 жылдан бастап: өңірлер арасында ТМККК деңгейін теңестіре отырып, оны қаржыландыру бойынша барлық бағдарламаларды біртұтастандыру; денсаулық сақтау жүйесін бір арналық қаржыландыру (бюджеттік) тетігі жағдайында МҚАК негізінде «шын мәніндегі бірыңғай төлеушіні» қалыптастыру; көп арналы жүйеге бюджеттік үлгі кезінде бірыңғай төлеуші жүйесін бейімдеу. 2017 жылдан бастап мемлекеттің, жұмыс беруші мен қызметкердің ортақ жауапкершілігін қамтамасыз ететін, көп арналы қаржыландыру жүйесімен Қызметке бірыңғай ақы төлеуші базасында міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры құрылатын болады. Бұл үшін Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінің заңдық базасы әзірленеді және бекітіледі; міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесін орындаудың, үйлестірудің, басқарудың және мониторинг жүргізудің ұлттық және ӛңірлік құрылымдары құрылады; қаражат жинау, жинақтау, бӛлуді, қаржылық ресурстарды мониторингтеу мен бақылауды қамтитын медициналық сақтандыру жүйесін басқару үшін ақпараттық жүйе құрылады және енгізіледі.

Жоғарыда көрсетілген жоспарларға негізделе отырып, МӘМС енгізу – денсаулық сақтаудың қаржы қаражаттарының мемлекеттік қазынашылық жүйеден шығуына алып келетінін айта аламыз. Бұл денсаулық сақтау саласы үшін үлкен өзгеріс болатынын сөзсіз. Бір жағынан, бұл денсаулық сақтау қызметтерін неғұрлым иілімді және тиімді қаржыландыру үшін мүмкіндіктер ашады, ал екінші жағынан, жүйе қатысушыларының МӘМС қаражатын ұтымды пайдалануға деген жауапкершілігін арттырады деп күтілуде. Сондай-ақ, жаңа тарифтік саясат қалыптасуы мүмкін. Пациенттердің мүддесіне сай медициналық қызметтердің кешенділігі мен сабақтастығын қамтамасыз ету үшін амбулаториялық деңгейде ынталандырушы компонентімен бірге жан басына шаққандағы қаржыландыру жүйесі, біріккен қызметтердің амбулаториялық тарификаторы (кешенді немесе байланысқан тарифтер) дамитын болады.

«Денсаулық» мембағдарламасы жобасында тарифтік саясат туралы былай делінгіен: «сырқаттарды басқарудың ендірілетін тұжырымдамасының шеңберінде кей жағдайда тарифтер медициналық көмек көрсетудің барлық деңгейлерін: МСАК-тен стационарлық емдеуге және кейінгі оңалтуға дейін біріктіретін болады. Стационарлық деңгейде біртіндеп тарифтерді есептеудің халықаралық әдістемесіне өтумен клиникалық-шығындық топтардың негізінде тарифтер де жетілідірілетін болады. шығындарды оңтайландыру мақсатымен қымбат ММБ-ды тарифтер құрылымынан шығарып тастаумен оларды орталықтандырылған сатып алу енгізілетін болады».

Сондай-ақ, кезең кезеңімен, шығыстарды есепке алуды ақпараттандырудың және электрондық сырқат тарихтарын енгізудің негізінде шығындарды мониторингтеу жүйесі (құрылымдық бөлімшелер бойынша), ал 2020 жылға қарай – амбулаториялық және стационарлық ұйымдарда шығындарды есепке алудың тұлғаландырылған жүйесі енгізілетін болады. Бұл іс жүзіндегі шығындар негізінде тариф саясатының айқындығы мен тиімділігін айтарлықтай көтеруге мүмкіндік береді.

«МӘМС қызметін көрсетуге қатысатын денсаулық сақтау субъектілерінің қаржылық тұрақтылығын арттыру мақсатымен, медициналық қызметтердің тарифтеріне кезең кезеңімен амортизациялық алымдар бойынша шығыстар, қаржылық қызметтер құны (лизинг, қарызға қаржыландыру) және жекелеген жағдайларда, капиталдық шығындар мен пайда түсіруі қосылатын болады» -делінген мембағдарлама жобасында. Бұл айтылған өз кезегінде жеке меншік инвестициялар тарту және мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті (МЖӘ) дамыту үшін сектордың тартымдылығын көтереді деп күтілуде. Қалай болса да, міндетті медициналық сақтандыру еліміздегі денсаулық сақтау саласын қаржыландыру процестеріне біршама өзгерістер енгізері айқын.

ҮМІТ пен КҮДІК

Міндетті медициналық сақтандырудың тиімділігі Қазақстанда медициналық сақтандыру туралы сөз қозғалған сайын күдік пен үміт қатар жүргені белгілі. Денің сау болса, үкімет медицинаға қаражат бөлсе артық ақша төлеудің қажеті не деген сұрақтар туындағаны сөзсіз. Батыстық елдердің барлығында дерлік бұл күдіктер медициналық сақтандыру тәжірибесінен әлдеқашан сейілген. Көптеген дамушы мемлекеттерде аралас медициналық сақтандыру жүйелері бірге жұмыс істейді. Дания, Исландия, Канада, Жаңа Зеландия, Норвегия, Финляндия сияқты мемлекеттерде мемлекеттік сақтандыру дамыса, АҚШ, Израильде – жеке меншік сақтандыру қолданылады. Франции және Жапонияда медициналық сақтандыру әлеуметтік сақтандырудың жалпы жүйесіне кіреді. Бельгия, германия, Нидерланды және Швейцарияда мемлекет түрлі тәуелсіз фондтардың жұмысын тек реттеп отырады. Қазақстанда міндетті медициналық сақтандыру жүйесіне күдікпен қараудың негізгі себептің бірі 90-жылдардағы орын алған жағдай. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдары міндетті медициналық сақтандыруды жүзеге асыру жолдары да қарастырылып, осы мақсатта (ФОМС) Міндетті медициналық сақтандыру фонды құрылған. Алайда фондтың басшысы өзінің қызмет дәрежесін пайдаланып, фонд қаражатын жымқырып,шетел асып кеткені белгілі. Нәтижесінде міндетті медициналық сақтандыру фонды жұмысын тоқтатады, ал халық медициналық сақтандырусыз қалады. Тек Қазақстан ғана емес, ТМД елдерінде де медициналық сақтандыруға күмән тудырғаны сөзсіз. Десе де көршілес Түркіменстанда медициналық сақтандыру жүйесі сонау 1996 жылдан бері дамып келеді. Түрменстанда 1996 жылдың қаңтар айынан ерікті медициналық сақтандыру жүйесі енгізілген. Бұл қадам медициналық көмектің сапасын арттыру және халықты әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз ету үшін жасалды. Бастапқыда Түркіменстан халқы медициналық сақтандыруға үйрене алмай, түсінбестік танытты. Оның үстіне ауруханалар жағдайы мәз емес болған. Кейіннен ақылы медициналық қызмет пайда болғаннан соң медициналық сақтандыру қажеттілігі де арта түсті. Сақтандыру полисі бар азамат үшін барлық ақылы медициналық қызметтер үшін 30%-дық жеңілдік берілді, сондай-ақ кейбір дәрілік заттарға 90%-дық жеңілдік жасалды. Ал сол уақытта мемлекеттік қызметкердің жалақысынан 4%-ы ғана медициналық сақтандыруға жұмсалатын. Қазіргі уақытта мемлекеттік секторда қызмет жасайтын адамдар медициналық сақтандыру үшін айына 2%-бөледі. Ал медициналық қызметке берілетін жеңілдік қызмет құнының тең жартысын құрайды екен. Осындай саясаттың нәтижесі ретінеде бүгін Түркіменстанда халықтың 90 %-ы медициналық сақтандырумен қамтылған.

Әлемдік тәжірибеге сүйенсек, ха¬лық¬ты міндетті медициналық сақтан¬ды¬руға бейімдеген дұрыс. Мамандардың пікірінше, жал¬пы, сақтандыру полюстері бар нау¬қасты қараған, оған қыз¬мет көр¬сеткен дәрігер¬лер¬ге тиімді болмақ. Себебі қолында сақтандыру по¬люсі бар нау-қасты қа¬был¬даса, дәрігер сақтандыру қор¬ларынан да белгілі мөл¬шерде сыйақы не¬ме¬се жарна алып тұра¬тын бо¬латын көрінеді. Нәтижесінде міндетті медициналық сақтандыру жүйесі дәрігер¬лер¬дің де, нау¬қастың да ынтасын арт¬ты¬рады. Сон¬дай-ақ сақтандыру компанияларының да жұмысын бақылауға алынып, таразыланады. Ең бастысы мемлекет бюд¬жетіне түсетін салмақ та азаяды деген үміт бар. Оның үстінде жеке меншік және мемлекеттік клиникалар арасында бәсекелестік артып, медициналық қызметтің сапасы көтеріледі. Мемлекеттік және жеке меншік серіктестік дамиды. Ең бастапқысы емделушінің өз денсаулығына деген жауапкершілігі артады.