Ағылшындар Шыңғыс ханды қазақ деп біледі

Біз Шыңғыс ханның түркілік тегін дәлелдей алмай, өз ішімізде жақ-жақ болып, айтысып-тартысып жүргенімізде, ағылшындар «Ең әйгілі қазақ – Шыңғыс хан» деп жазды.

Британияның «The Guardian» газеті «Посткеңестік әлем: Мұндағы 15 мем­ле­кет туралы сізге ең алдымен нені бі­лу керек?» деп аталатын мақаласында Қазақстанға арнайы тоқталып, әлемге әйгілі Шыңғыс ханды ең танымал қазақ императоры деп жазыпты.

ЮНЕСКО «екі мыңжылдықтың ең ұлы қолбасшысы» деп жар салған жа­һангердің этникалық тегіне қатысты қазақ, қытай, моңғол ғалымдарының арасында қызу пікірталастың жүріп жатқанына бірталай жыл болғаны бел­гілі. Ақсақ Темірді пір тұтқан ке­ңестік көсем Иосиф Сталин, неге екенін, ұлы қаған Шыңғыс ханды ұнатпапты. Әлем­нің айтулы тарих­шы­лары, архео­логтары, антропологтары Шыңғыс ханның моласын жатпай-тұрмай іздеп жатқанда, оны іздеуге КСРО-дан көк тиын бөлмепті. Онымен тұрмай, құпия түрде тарих ғылымын бұра тартып, та­рих оқулығын теріс тұжырымдатып шы­ғыпты. Сарапшылар Василий Ян­ның Сталиндік сыйлыққа ие болған «Шыңғыс хан» романы халықтар кө­семінің тікелей тапсырмасымен жа­зылған деседі. Миллиондаған тара­лым­мен шыққан бұл романда Шыңғыс хан ең қатыгез, ең жауыз адам болып су­рет­телді. Алаштың аяулы ұлы Сұл­тан­бек Қожановқа «Түркістанның Шың­ғыс ханы» деп тиісетін Сталин әлем әміршісінің түп-тегі қазаққа барып тірелетінін, Алтын Орданың бірден-бір мұрагері қазақтар екенін жақсы білген. ХIХ ғасырда тарих ғылымына Татищев пен Карамзин секілді та­рих­шылар енгізген моңғол-татар термині осы Сталин билігі тұсында қайта жан­данып, халықтың санасына әбден сі­ңірілді. Ал Шыңғыс хан қазіргі халха-моңғолдардың арғы бабасы екені ХIХ ғасырда ғылыми түрде тұжырымда­лып, тарих ғылымына енгізілді. Та­рих­ты бұлайша бұрмалаудың басы сонау Қаһарлы Иван патшаның билігі тұ­сында-ақ бастағанға ұқсайды. Орыс хал­қының санасынан олардың баба­ларының «жабайы ордалықтарға» 

құл болған фактісін біржола жо­йып жіберу керек болғаны анық. Оны ХIХ ғасыр тарихшылары, одан кейін ста­линдік билік біржола жымысқы түр­де жүзеге асырды. Кеңестік тарих ғы­лымының осы тұжырымдамасы ар­найы ғылымда әлі күнге үстемдік құ­руда. Шындығында, мұндағы татар сөзі­нің қазіргі татарларға еш қатысы жоқ. Қазіргі татарлар – Еділ бойын­да­ғы бұлғарлар. Ал шын мәнінде, қазақ­тың арғы бабалары көшпенді түркі тай­палары болатын. Ал Шыңғыс ханға дейін моңғол деген ұлт мүлдем бол­ма­ған. Бұл – саяси-жағрапиялық атау. Дешті Қыпшақ тайпалары құрған Мо­ғолстан мемлекетінің қазіргі Моңғо­лияға да, бүгінгі моңғолдарға да еш қатысы жоқ. Олар – сол жерге көшіп келіп, «моңғол» деген атты қайта тү­леткен халхалар. Қазіргі Моңғолия жерін түркілер мекендегеніне ондағы Күлтегіннің тасы да дәлел бола алады. Не керек, орыс шовинистері Шыңғыс ханды аз санды моңғолдарға жоғары­дағыша біржола меншіктеп берді.

1960-1970 жылдары Әлкей Мар­ғұ­лан бастаған бір топ қазақ ғалымы Ұлы­таудағы Жошы ханның мазарын ашады. Хан сүйегінің маңайына қият, меркіт, жалайыр, қоңырат, арғын, ду­лат, қыпшақ сынды 26 тайпаның таң­балары қойылған екен. Ғалымдар бұл таңбалар қазақ руларына тиесілі екенін, оның ішінде бүгінгі моңғолға қатысты бірде-бір рудың белгісі жоқ екенін мәлімдеген. Шыңғыс ханның «моңғол» атанып кетуінің тағы бір се­бебі, еуроцентристер ұлы қағанның қоластына қараған найман, қоңырат, жалайыр мен керей тәрізді қазақтың біраз тайпаларын қасақана «моңғол тек­тестерге» жатқызғандығынан. Сон­дықтан Абай ауданындағы Шыңғыс­тауда Шыңғысты ақ киізге салып хан көтеруге қатысқан рулардың барлы­­ғының түбі «моңғолдар» деп аталып кетті. 

Шыңғыс ханның түптің түбінде қа­зақ болып шығатыны қы­тайларды да қатты толғандырып отыр. Бейжіңде Шыңғыс хан мавзолейінің ашылуы осы­ның бір дәлелі. Шыңғыс хан есімі ұлы қытай императорлары­ның тізіміне арнайы кіргізілген. Көп сериялы киносын бүкіл әлем көруде. Қы­тайлар халха-моңғолдарды өздері­нің бір бұ­тағы санайды. Қазір қытай­лар Моң­ғолия, Тува, Алтайдан бастап, түбі Шың­ғыс ханның атының тұяғы тиген жерлерді өздеріне біржола заң­дас­ты­рып алуға талпынып, оған ақша­ны аямай құйып жатыр деседі. Мұнда жы­мысқы жоспар жатпасына кім ке­піл? Оның мақсаты ұлы қолбасшының мұрасын Қытайдың мұрасы етіп жа­риялап, «Шыңғыс хан» деп аталатын брендтік атауды иеленіп алу болып жүр­­месін дейді сарапшылар. 

Не десек те, ағылшындардың Шың­ғыс ханды қазақ деп жазып жатқаны рас. Ендеше, әлем мойындаған ұлы қағанның үлкен ұлы Жошыға тиесілі Жошы ұлысының негізінде қазақ мем­лекетінің бастау-бұлағы жатқанын жа­һан жұртына жақсылап жаятын кез келді.