Республикалық қоғамдық-медициналық апталық газеті

ЕгеуЌ±йрыќ


22 октября 2010, 12:22 | 1 558 просмотров



Егеуќ‰йрыќ адам баласымен бірге кµптеген ж‰з жылдыќтан бері µмір с‰ріп келеді. Егеуќ±йрыќтардыњ ж‰зден аса т‰рі бар.

С±р егеуќ±йрык басќа т‰рлерге караганда ењ ірісі. ‡лкен егеуќ‰йрыќтыњ орташа салмаѓы 244-463 г. ал, ‰зындыѓы 171-277 мм. дейІн жетеді.‡лкендердіњ арќасындаѓы жєне б‰йіріндегі ж‰ні ќоњыр с‰р т‰сті болады. Ќ‰йрыѓыныњ асты ‰стіне ќараѓанда аќшыл болып келеді. Єрдайым ќ±йрыѓы денесіне ќараѓанда ќысќа болады.

С±р егеуќ±йрыќтар табиѓатта антропогенді жер бедерінде жєне адамдардыњ жай ќораларында кездеседі. Табиѓатта егеуќ±йрыќтар су жаѓалауларында µмір с‰реді. Атап айтќанда баяу аѓатын µзендер мен жылѓаларда, кµлдер мен тоѓандарда.

Антропогенді жер бедерінде егеуќ±йрыќтар жасанды каналдардыњ жаѓалауын, балыќ тоѓандарын, баќтар мен баќшаларды, саябаќтарды, адамдардыњ демалатын орындарын (жаѓажайларды), ќоќыстарды, канализацияларды, шахталарды, шаруашылыќ жайларды ал, ќ±рлыстарда ењ тµменгі ќабаттарды, ‰йдіњ астын мекен етеді.

Егеуќ±йрыќтыњ µткір тістері оныњ ењ басты ќ‰ралы жєне ќаруы. Алдыњѓы тістері берік сарѓыш эмальмен ќапталѓан ал, тістіњ µзі ж±мсаќ дентиннен т±рады. Сол себепті тістерді бір-біріне егеген кезде олар µткір болып ќалады. Тістері сондай мыќты. Ол бетон мен алюминийді де кеміре алады.

Егеуќ‰йрыќтыњ ит тістері жоќ біраќ, к‰рек тістері мен азу тістерініњ арасында ара-ќашыќтыќ бар. Ол ара - ќашыќтыќ ерін ќатпарымен жабылѓан. Ол еѓеуќ±йрыќтыњ ауыз ќуысын бір затты кемірген кезде ќажет емес бµліктерден саќтайды. Диастеманыњ арќасында егеуќ±йрыќ тым ашты жєне улы заттарды µзіне ешќандай зиян келтірместен кеміре алады. С±р егеуќ±йрыќ 4-5 жыл µмір с‰ре алады. С±р егеуќ‰йрыќ судыњ жанын мекен ететін т‰р. Кµп жаѓдайда егеуќ±йрыќтар табиѓи аймаќта кездеспейді немесе, табиѓи аймаќќа жылдыњ жылы кезенњінде ѓана ќоныс аударады. С±р егеуќ±йрыќтар ымырт жєне т‰нгі уаќытта белсенді. Олар негізінде топталып µмір с‰реді. Топта екі жыныстыњ да он шаќтысы кездесуі м‰мкін. М±ндай жаѓдайда к‰рделі иерархиялыќ ќатынас туындайды. Топ µзініњ аймаѓын иіс белгісімен белгілеп, басќа топтыњ кіруінен ќорѓайды.

С±р егеуќ‰йрыќтар жаудан белсенді ќорѓанады. Ќашу м‰мкіндігінен айрылѓан жаѓдайда кез келген кµлемдегі ќуѓыншыны тіпті адамныњ µзін аяусыз шабуылдайды. Ќысќа мерзімді ж‰ктіліктіњ (22-23 к‰н) туылатын балаларыныњ саны (20 дейін) жєне жыныстыќ ќатынастыњ ерте жетілуініњ арќасында с‰р егеуќ±йрыќ ‰лкен репродуктивті потенциалѓа ие.

Жылуы жоќ ѓимараттарда мекен ететін с‰р егеуќ±йрыќтар жылдыњ жылы кезењінде балалайды ал, жылуы бар ѓимараттарды мекен ететіндер жыл бойы балалай алады. Ал-ѓашында 2-3 бала балалайды ал, еінші кезењде сегізге дейін жетеді.

Егеуќ±йрыќтар электр ќ±рылѓысына (кабель, тоќ желілері жєне т.б.) т±рмыстыќ ќ±рлыстарѓа, азыќ-т‰ліктерге орасан зор зиян келтіреді. Сонымен ќатар олар аса ќауіпті ж±ќпалардыњ кµзі болып табылады. Ќазіргі тањда егеуќ±йрыќтармен к‰ресетін кµптеген єдістер бар. Солардыњ ішінде:

1.Физикалыќ эдіс:

Ќаќпандар мен т±заќтарды ќолдану кеміргіштердіњ азѓантай санын ќ‰ртуѓа жарайды. ¦заќ уаќыт бойы ќаќпанѓа ‰йрету керек жєне 7-10 к‰н сайын ќармаќ жемін ауыстырып т±ру ќажет содан кейін ањдып т±рып ќысќа уаќыт ішінде аулау шарт.

Физикалыќ єдістіњ артыќшылыѓы б±л ќоршаѓан ортаны ластамайды.

2.Химиялыќ эдіс:

Кеміргіштерді улы химикатты заттармен улау. Б‰л заттар ішекке немесе µкпеге т‰скенде єсер етеді. Кµп улы заттардыњ ішіндегі ењ кµп таралѓаны фосфит мырышы. Б±л зат асќазанѓа т‰скеннен кейін т±зды ќышќылмен єрекеттесіп фосфорлы сутегін бµледі, ол ќанѓа, мыйѓа жєне тыныс алу жолдарына енеді.

Біраќ, у мен ќаќпан егеуќ±йрыќтардыњ ±жымдыќ ж‰мысынан кейін µз ќызыметін тез тоќтадады. Егерде топтыњ бір м‰шесі улан-ѓан ќармаќ жемін жегеннен кейін µліп ќалса онда, топтыњ басќа м‰шелері м±ндай т±заќќа т‰спейді. Егеуќ±йрыќтардыњ экологиясын зерттейтін ѓалымдар бір ауыздан егеуќ±йрыќтардыњ тобын баќылаудыњ ењ тиімді єдісі б±л азыќ - т‰лікке жєне ќалдыќтарѓа ќол жеткізу м‰мкіндігін тµмендеткенде ѓана м‰мкін болады деп отыр.

Автор:
М.И.Т±яќов, Алматы облысы обаѓа курес бµлімшесініњ маманы,