Авторлар:Мухаметжанова Макпал Сериккалиевна — дәрігер-стоматолог
Молжигитов Жаксылык Кемелханович — дәрігер-стоматолог
Еркенова Жулдыз Салимовна — дәрігер-стоматолог
«Жетісу облысытқ ДСБ» ММ-ның ШЖҚ «Облыстық стоматологиялық емхана» МКҚ
Кіріспе
Ауыз қуысының саулығы тек алғашқы тістің пайда болуымен емес, одан әлдеқайда ерте — құрсақішілік кезеңнен басталады. Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, ерте жастағы тамақтану тіс эмалінің беріктігіне, тістің дұрыс шығуына, тіс қатарының қалыптасуына және кариеске төзімділікке тікелей әсер етеді.
Қазіргі зерттеулер бойынша, мектепке дейінгі балалардың 50%-дан астамында кариес анықталады. Бұл көбіне артық қант тұтынумен және қажетті микроэлементтердің тапшылығымен байланысты. Ал дұрыс ұйымдастырылған тамақтану тіс ауруларының қаупін төмендетіп, баланың болашақтағы тіс саулығының негізін қалайды.
Тістер қашан қалыптаса бастайды?
Тістердің қалыптасуы баланың құрсақтағы өмірінде — жүктіліктің 6–8 аптасында басталады. Ал 4-айдан бастап сүт тістерінің минерализациясы жүреді. Бала туылғаннан кейін бұл процесс жалғасады: сүт және тұрақты тістердің қалыптасуы үшін ағзаға көп мөлшерде дәрумендер мен минералдар қажет.
Сондықтан болашақ ананың тамақтануы мен баланың өмірінің алғашқы жылдарындағы тамақтануы — болашақ тістердің сапасын анықтайтын маңызды фактор.
Тіс саулығы үшін қажетті қоректік заттар
Кальций
Эмаль мен сүйек тіндерінің негізгі құрылыс материалы. Тапшылығы тістердің әлсіз, борпылдақ болуына әкеледі.
Көздері: сүт, айран, ірімшік, брокколи, күнжіт, бадам.
Фосфор
Кальциймен бірге тістердің минералдануын қамтамасыз етеді.
Көздері: балық, ет, жұмыртқа, тұтас дәнді дақылдар.
D дәрумені
Кальцийдің сіңуін қамтамасыз етеді. Жетіспеуі эмаль гипоплазиясына, тіс қатарының бұзылуына әкеледі.
Көздері: жұмыртқа сарысы, балық майы, бауыр, күн сәулесі.
C дәрумені
Қан тамырларын нығайтады, қызыл иек пен шырышты қабықты жақсартады.
Көздері: цитрус, киви, итмұрын, қырыққабат.
Фтор
Эмальді нығайтады, кариестің алдын алады. Дозалануы қатаң бақылауда болуы тиіс.
Көздері: фторланған су, теңіз өнімдері, жаста сәйкес фторлы тіс пасталары.
Магний және A дәрумені
Дентин құрылымы мен ауыз шырышының саулығы үшін маңызды.
Көздері: жасыл көкөністер, сәбіз, бауыр, бұршақ дақылдары.
Зиянды тағамдық әдеттер және олардың тіске әсері
Төмендегі әдеттер балалар тісінің бұзылуына жиі себеп болады:
Тәтті мен тазартылған көмірсуларды жиі тұтыну
Тамақ арасында тәтті сусындарды (соның ішінде шырын) ішу
1 жастан кейін түнгі уақытта бөтелкемен тәтті қоспа немесе сүт беру
Тым жұмсақ, өңделген тағамдармен тамақтану — шайнау бұлшықеттеріне жүктеме аз
Тамақтану режимінің болмауы
Мұндай факторлар ауыз қуысында бактериялардың көбеюіне, pH деңгейінің төмендеуіне және эмальдің деминерализациясына әкеледі.
Жас ерекшелігіне қарай тамақтану ерекшеліктері
0–12 ай
Емшек сүті — тіс қалыптасуы үшін ең дұрыс бастама
6 айдан бастап қосымша тамақ: көкөністер, ботқа, ет, сүзбе
Шырын мен тәтті су бермеу. Негізгі сусын — таза су
1–3 жас
Тамақтану режимі қалыптасады: таңғы ас, түскі ас, кешкі ас және бір жеңіл тіскебасар
Тәтті тағамдарды, әсіресе ұйқы алдында беруден аулақ болу
Қатты тағамдарды біртіндеп енгізу: алма, сәбіз, нан өнімдері
3–6 жас
Тамақтану ересектерге ұқсас, бірақ бақылауды қажет етеді
Кальций, ақуыз, дәрумендерге бай тағамдарға басымдық
Саналы тамақтану дағдыларын қалыптастыру
Тамақтану — алдын алу құралы
Тамақтану тек тіс құрылымына ғана емес, жалпы ауыз қуысының жағдайына әсер етеді:
Қатты тағамдар тісті табиғи түрде тазартады
Қантты шектеу бактериялар көбеюін баяулатады
Микроэлементтердің тұрақты түсуі эмальді нығайтады
Тамақ режимі ауыз қуысында тұрақты рН тепе-теңдігін сақтайды
Ата-аналар мен стоматологтың рөлі
Баладағы әдеттердің негізі — отбасыда қаланады. Тамақтану мен гигиена — ата-ананың үлгісі арқылы қалыптасады. Ата-ананың міндеті — пайдалы тағам ұсыну, оның маңызын түсіндіру, зиянды тағамдарды шектеу.
Стоматологтың рөлі — тек емдеу емес, сонымен қатар түсіндіру, мотивация беру, баланың стоматологиялық жағдайына сай тамақтану жөнінде кеңес беру. Идеалды жағдайда профилактикаға педиатр мен нутрициолог та қатысуы қажет.
Қорытынды
Сау тіс — бұл тек тіс щёткасы мен паста ғана емес. Бұл — күнделікті тамақ таңдау, отбасындағы тамақ мәдениеті және денсаулыққа деген көзқарас. Кальцийге, дәрумендер мен ақуызға бай теңгерімді тамақтану — тістің дұрыс дамуы мен кариеске төзімді эмальдің қалыптасуына жол ашады.
Ата-аналарды дер кезінде ақпараттандыру, стоматологқа үнемі барып тұру және балаға жағымды емханалық тәжірибе сыйлау — кариес пен басқа да тіс ауруларының ерте кезеңде алдын алудың негізі.
