Авторлар:Бекетбаева Айдана Маратхановна – онколог, маммолог, «Жетісу облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, «№2 Талдықорған қалалық емханасы» ШЖҚ МКК
Сураншиева Асел Рахатжановна – онколог, маммолог, «Жетісу облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, ШЖҚ «Талдықорған қалалық емханасы» МКК
Кіріспе
Онкологиялық аурулар – қазіргі медицинадағы ең өзекті әрі күрделі мәселелердің бірі. Қатерлі ісіктердің таралу көрсеткіші жыл сайын артып келеді, бұл эпидемиологиялық, медициналық-биологиялық және әлеуметтік мәселелерді өзімен бірге ала келеді.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) деректері бойынша, онкологиялық аурулар жүрек-қан тамырлары ауруларынан кейінгі екінші өлім себептерінің қатарында тұр. Қазақстанда жыл сайын 30 мыңнан астам жаңа онкологиялық науқас тіркеледі, ал қатерлі ісіктерден болатын өлім-жітім құрылымында бірінші орында өкпе обыры, екінші орында сүт безі обыры, үшінші орында асқазан обыры тұр.
Заманауи онкологияның негізгі мақсаты – ерте диагностиканы жақсарту, емдеудің тиімділігін арттыру, паллиативтік көмекті жетілдіру және онкологиялық аурулардың алдын алу шараларын күшейту.
Онкологияның өзекті мәселелері
Онкологиялық аурулардың дамуы мен таралуы әлемдік денсаулық сақтау жүйесіне үлкен сын-қатерлер туғызады. Қазіргі таңда онкологияда бірқатар шешімін таппаған мәселелер бар:
- Ерте диагностика және скринингтің жеткіліксіздігі
Қатерлі ісіктердің көпшілігі бастапқы кезеңдерде симптомсыз өтеді, сондықтан көптеген науқастар медициналық көмекке кеш жүгінеді.
Негізгі қиындықтар:
Халықтың онкоскринингтерге тұрақты қатысуының төмендігі
Дәрігерлік қаралу мәдениетінің жеткіліксіздігі
Диагностикалық құрал-жабдықтардың кейбір аймақтарда жетіспеушілігі
Шешу жолдары:
Онкоскринингтерді кеңейту және халықтың оған қатысуын ынталандыру
Жалпы тәжірибелік дәрігерлер мен бастапқы медициналық көмек көрсететін мамандарды онкологиялық сақтыққа үйрету
Зертханалық-диагностикалық қызметтердің қолжетімділігін арттыру
- Қатерлі ісіктердің кеш анықталуы және агрессивтілігі
Көптеген қатерлі ісіктер клиникалық белгілерін кеш беретіндіктен, олар тек III-IV сатыда анықталады.
Мәселелер:
Кейбір онкологиялық аурулар (мысалы, ұйқыбез обыры) бастапқы кезеңдерде симптомсыз өтеді
Халықтың өзін-өзі тексеру дағдыларының жеткіліксіздігі
Жоғары агрессивті ісіктердің жылдам метастаз беруі
Шешу жолдары:
Халықты өз денсаулығына жауапкершілікпен қарауға үйрету
Молекулалық-генетикалық зерттеулер арқылы қатерлі ісіктерді ерте анықтау әдістерін дамыту
Диагностикаға жасанды интеллект технологияларын енгізу
- Қатерлі ісіктерді емдеудің күрделілігі және жоғары құны
Онкологиялық ауруларды емдеу көп жағдайда хирургиялық, сәулелік және химиотерапиялық әдістердің үйлесімін талап етеді, бұл медициналық шығындардың артуына және емдеу процесінің ұзақтығына алып келеді.
Негізгі мәселелер:
Химиотерапиялық препараттардың жоғары бағасы
Кейбір заманауи онкологиялық емдеу әдістерінің Қазақстанда қолжетімсіздігі
Иммундық терапия мен мақсатты терапияның (таргеттік ем) тек ірі орталықтарда жүргізілуі
Шешу жолдары:
Мемлекеттік бағдарламалар аясында онкологиялық көмекті қаржыландыруды арттыру
Генетикалық зерттеулер арқылы жеке емдеу стратегияларын әзірлеу
Клиникалық зерттеулерге көбірек науқастарды тарту
- Паллиативтік көмек пен науқастардың өмір сүру сапасы
Көптеген қатерлі ісік түрлерінде, әсіресе IV сатыда, радикалды ем мүмкін болмаған жағдайда, паллиативтік көмек маңызды рөл атқарады.
Мәселелер:
Онкологиялық науқастарды психологиялық қолдаудың жеткіліксіздігі
Ауырсынуды басу терапиясының кейбір аймақтарда жетіспеуі
Паллиативтік бөлімдердің санының аздығы
Шешу жолдары:
Онкологиялық диспансерлер жанынан паллиативтік орталықтар ашу
Науқастардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін заманауи ауырсынуды басу хаттамаларын енгізу
Медициналық қызметкерлерді паллиативтік медицинаға бейімдеу
- Қатерлі ісіктердің алдын алу шараларының әлсіздігі
Қатерлі ісіктердің шамамен 30-50%-ын дұрыс алдын алу шаралары арқылы болдырмауға болады. Алайда халық арасында онкологиялық аурулардың алдын алу туралы ақпараттандыру деңгейі төмен.
Негізгі себептер:
Зиянды әдеттердің кең таралуы (темекі шегу, алкоголь, дұрыс тамақтанбау)
Халықтың медициналық сауаттылығының жеткіліксіздігі
Вакцинация бағдарламаларына сенімнің төмендігі (мысалы, HPV-ға қарсы вакцинация)
Шешу жолдары:
Темекі мен алкогольден бас тарту саясатын күшейту
Мектептерде, университеттерде және жұмыс орындарында онкологиялық профилактика бойынша бағдарламаларды енгізу
HPV және гепатит В-ға қарсы вакциналардың қолжетімділігін арттыру
Қорытынды
Онкология – қазіргі заманның күрделі медициналық-әлеуметтік мәселелерінің бірі. Қатерлі ісіктердің өсу қарқынын бәсеңдету үшін ерте диагностиканы жетілдіру, заманауи емдеу әдістерін енгізу, паллиативтік көмекті дамыту және халықты алдын алу шараларына тарту қажет.
Негізгі басымдықтар:
Онкологиялық скринингтерді кеңейту және халықтың қатысуын ынталандыру
Дәрігерлер мен медбикелердің онкологиялық сақтық деңгейін арттыру
Заманауи мақсатты және иммундық терапияны кеңінен қолдану
Халық арасында салауатты өмір салтын насихаттау
Паллиативтік көмекті дамыту және онкологиялық науқастардың өмір сүру сапасын жақсарту
Қазақстандық онкологияның дамуы үшін инновациялық әдістерді енгізу, ғылыми зерттеулерді жетілдіру және халықтың онкологиялық білім деңгейін арттыру маңызды. Бұл онкологиялық аурулардың алдын алу мен емдеудегі табысты нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
