Авторлар:Бекетбаева Айдана Маратхановна – онколог, маммолог, «Жетісу облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, «№2 Талдықорған қалалық емханасы» ШЖҚ МКК
Сураншиева Асел Рахатжановна – онколог, маммолог, «Жетісу облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ, ШЖҚ «Талдықорған қалалық емханасы» МКК
Кіріспе
Онкологиялық ауруларды ерте анықтау – қазіргі онкологиядағы ең маңызды аспектілердің бірі. Ерте диагностика қатерлі ісіктерді бастапқы кезеңде анықтауға, тиімді ем жүргізуге және науқастардың өмір сүру деңгейін айтарлықтай жақсартуға мүмкіндік береді.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәліметтері бойынша, қатерлі ісіктерден болатын өлім-жітімнің 30-50%-ын ерте диагностика және алдын алу шаралары арқылы төмендетуге болады. Қазақстанда онкологиялық науқастардың басым бөлігі III-IV сатыларда анықталады, бұл емнің күрделенуіне және болжамның нашарлауына алып келеді.
Ерте анықтау – бұл скринингтік бағдарламалар, халықты ақпараттандыру, клиникалық онкологиялық сақтық және заманауи диагностикалық технологияларды дамыту арқылы жүзеге асатын кешенді процесс.
Онкологиялық ауруларды ерте анықтаудың маңыздылығы
- Өмір сүру деңгейін арттыру
Онкологиялық ауруларды I-II сатыларда анықтау 5 жылдық өмір сүру деңгейін 80-90%-ға дейін ұлғайтады, ал III-IV сатыларда бұл көрсеткіш 10-30%-ға дейін төмендейді. - Емнің тиімділігін жоғарылату
Бастапқы кезеңдерде анықталған қатерлі ісікке хирургиялық, сәулелік және химиотерапиялық ем тиімдірек әсер етеді. - Қаржылық шығындарды азайту
Ерте кезеңде жүргізілген емдеу кеш сатылардағы паллиативтік көмектен әлдеқайда арзан әрі тиімді.
Онкологиялық ауруларды ерте анықтаудың негізгі аспектілері
- Скринингтік бағдарламаларды ұйымдастыру
Скрининг – бұл асимптомды науқастар арасында қатерлі ісікті немесе оның алдындағы патологияларды белсенді түрде анықтау.
Қазақстандағы онкоскрининг бағдарламалары:
Сүт безі қатерлі ісігі: 40-70 жас аралығындағы әйелдер үшін 2 жылда бір рет маммография
Жатыр мойны қатерлі ісігі: 30-70 жас аралығындағы әйелдер үшін 4 жылда бір рет ПАП-тест (цитологиялық зерттеу)
Колоректальды қатерлі ісік: 50-70 жас аралығындағы азаматтар үшін жасырын қанға нәжіс талдауы және колоноскопия
Өкпе қатерлі ісігі: жоғары қауіп тобындағы тұлғаларға (темекі шегушілерге) төмен дозалы компьютерлік томография (КТ)
Скринингтің тиімділігі:
Қатерлі ісікті I-II сатыларда анықтауға мүмкіндік береді.
Емдеу нәтижелерін 50-60%-ға жақсартады.
Онкологиялық аурулардан болатын өлім-жітімді азайтады.
- Жалпы дәрігерлік практикадағы онкологиялық сақтық
Бастапқы медициналық-санитарлық көмек дәрігерлері мен жалпы тәжірибелік дәрігерлер онкологиялық настороженность қағидаларын білуі қажет.
Созылмалы шаршау, әлсіздік, түсініксіз салмақ жоғалту.
Созылмалы ауырсыну, ұзақ жазылмайтын жаралар.
Дене температурасының тұрақты түрде 37-38°C аралығында көтерілуі.
Ісік түзілімдерінің пайда болуы.
Қан кетулер (жатырдан тыс, ішектен, зәр шығару жолдарынан).
Жалпы тәжірибелік дәрігерлердің онкологиялық дабыл белгілерін дер кезінде анықтап, науқастарды онкологқа бағыттауы аса маңызды.
- Диагностикалық әдістерді жетілдіру
Заманауи диагностикалық әдістер қатерлі ісіктерді жоғары дәлдікпен ерте кезеңде анықтауға мүмкіндік береді.
Қазіргі заманғы диагностикалық әдістер:
Молекулалық-генетикалық зерттеулер – қатерлі ісікке бейімділікті анықтау (BRCA1/BRCA2 мутациясы)
Жасанды интеллект негізіндегі анализдер – маммография, КТ, МРТ нәтижелерін автоматты түрде сараптау
ПЭТ-КТ (позитронды-эмиссиялық томография) – қатерлі ісікті ерте диагностикалау үшін қолданылады
Сұйық биопсия – қан арқылы ісіктік маркерлерді анықтау
- Халықты ақпараттандыру және онкологиялық сауаттылықты арттыру
Көптеген адамдар онкологиялық аурулардың алғашқы белгілеріне мән бермейді немесе дәрігерге жүгінуді кешіктіреді.
Ақпараттандыру жолдары:
Білім беру бағдарламаларын енгізу
БАҚ-та онкологиялық аурулардың алдын алу туралы хабарламалар тарату
Дәрігерлер мен медбикелердің халықпен интерактивті кездесулер өткізуі
ДДСҰ мәліметтері бойынша, онкологиялық скрининг пен алдын алу шаралары туралы халықтың хабардар болу деңгейін 30%-ға арттыру қатерлі ісіктердің кеш диагностикалануын едәуір төмендетеді.
- Телемедицина және қашықтықтан диагностика
Цифрлық технологиялар онкологиялық скринингтің қолжетімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Телемедицина мүмкіндіктері:
Қашықтықтан консультациялар
Диагностикалық бейнелерді (КТ, МРТ, маммография) сараптамалық орталықтарға жіберу
Науқастарды динамикалық бақылау
Цифрлық медицинаның дамуы онкологиялық аурулардың ерте анықталуын жақсартуға және мамандарға науқастарды бақылауды жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Қорытынды
Онкологиялық ауруларды ерте анықтау – қазіргі заманғы онкологияның негізгі міндеттерінің бірі.
Басты басымдықтар:
Ұлттық онкоскринингтік бағдарламаларды жетілдіру
Диагностикалық әдістерді дамыту және халыққа қолжетімділігін арттыру
Жалпы тәжірибелік дәрігерлер мен медбикелердің онкологиялық сақтық деңгейін жоғарылату
Қоғамды онкологиялық аурулардың алдын алу және ерте анықтау маңыздылығы туралы ақпараттандыру
Қатерлі ісіктерді ерте анықтау арқылы ем нәтижелерін жақсартуға, өлім-жітімді азайтуға және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға болады. Сондықтан кешенді скринингтік бағдарламалар мен онкологиялық сақтық қағидаларын қатаң сақтау – онкологиялық көмекті дамытудың негізгі стратегиялық бағыты болып табылады.
