Авторлар: Тлеубаева Венера Ануарбековна – медбике
Оразбаева Айгүл Дүйсекеновна – медбике
Карбозова Бейбіткүл Есболатқызы – медбике
ГКП на ПХВ «Боралдай аудандық ауруханасы»
Кіріспе
Жүрек-қан тамырлары аурулары (ЖҚА) – қазіргі таңда әлемдегі ең кең таралған және өлім-жітімнің негізгі себептерінің бірі. Бұл топқа гипертония, жүрек ишемиясы, миокард инфарктісі, инсульт, атеросклероз және басқа да жүрек пен қан тамырларына әсер ететін патологиялар жатады.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметтері бойынша, әлемдегі өлім-жітімнің 30%-дан астамы жүрек-қан тамырлары ауруларымен байланысты. Алайда бұл аурулардың көпшілігін алдын алу шараларын дұрыс жүргізу арқылы болдырмауға болады.
Бұл мақалада ЖҚА-ның негізгі себептері, қауіп факторлары және алдын алу әдістері қарастырылады.
1. Жүрек-қан тамырлары ауруларының негізгі себептері
ЖҚА дамуы көптеген факторларға байланысты. Оларды өзгермейтін (тұқымқуалаушылық, жас) және өзгертуге болатын (өмір салты, зиянды әдеттер) деп екіге бөлуге болады.
1.1. Өзін өзгертуге болмайтын себептер
- Тұқымқуалаушылық – егер ата-анасы немесе жақын туыстары жүрек-қан тамырлары ауруларымен ауырса, адамның бұл дертке шалдығу қаупі жоғарылайды.
- Жасы – 50 жастан кейін қан тамырларының серпімділігі төмендеп, атеросклероз қаупі артады.
- Жынысы – ер адамдар әйелдерге қарағанда жүрек ауруларына жиірек шалдығады. Бірақ менопауза кезеңінен кейін әйелдердің де ЖҚА қаупі артады.
1.2. Өзгертуге болатын қауіп факторлары
Бұл факторлар адамның өмір салтына байланысты және оларды реттеу арқылы жүрек-қан тамырлары ауруларының даму қаупін айтарлықтай төмендетуге болады.
- Гипертония (жоғары қан қысымы) – қан қысымының тұрақты жоғарылауы жүрекке қосымша жүктеме түсіріп, инфаркт пен инсульт қаупін арттырады.
- Атеросклероз – қандағы «жаман» холестериннің (LDL) жоғары деңгейі қан тамырларын тарылтып, олардың икемділігін төмендетеді.
- Дұрыс емес тамақтану – майлы, тұзды, қант мөлшері көп тағамдарды жиі тұтыну зат алмасу бұзылыстарына және семіздікке әкеледі.
- Артық салмақ және семіздік – жүрекке түсетін жүктемені арттырады, қан қысымын жоғарылатады.
- Физикалық белсенділіктің төмендігі – жүрек бұлшықеттерінің әлсіреуіне және зат алмасудың бұзылуына әкеледі.
- Темекі шегу – никотин мен көміртегі тотығы қан тамырларын зақымдап, олардың тарысуына себеп болады.
- Алкогольді шамадан тыс пайдалану – қан қысымының тұрақсыздануына, жүрек ырғағының бұзылуына әкеледі.
- Созылмалы стресс – адреналин мен кортизол гормондары жүрекке қосымша жүктеме түсіреді.
- Қант диабеті – қандағы глюкоза деңгейінің жоғары болуы қан тамырларын зақымдап, атеросклероз бен гипертония қаупін арттырады.
2. Жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу әдістері
ЖҚА-ның алдын алу үшін өмір салтын реттеу және денсаулыққа мұқият қарау қажет.
2.1. Қан қысымын бақылау
- Қан қысымын тұрақты өлшеп отыру (120/80 мм сын.бағ. шегінде болуы керек).
- Тұзды тұтынуды шектеу (күніне 5 грамнан аспауы тиіс).
- Гипертония белгілері байқалса, дәрігерге қаралу.
2.2. Дұрыс тамақтану
- Көкөністер мен жемістерді көбейту (күніне кемінде 400 г).
- Майлы тағамдарды, фастфудты шектеу.
- Трансмайлардан (маргарин, фастфуд) бас тарту.
- Ақуыздың пайдалы көздерін пайдалану (балық, тауық еті, бұршақ дақылдары).
- Қант пен газдалған сусындарды азайту.
2.3. Физикалық белсенділік
- Аптасына кемінде 150 минут орташа қарқынды жаттығу жасау.
- Күнделікті 30-40 минут жаяу жүру немесе жеңіл жаттығулар жасау.
- Баспалдақпен көтерілу, белсенді өмір салтын ұстану.
2.4. Зиянды әдеттерден бас тарту
- Темекі шегуден толық бас тарту.
- Алкогольді тұтынуды шектеу немесе мүлде ішпеу.
2.5. Стресс пен ұйқы режимін реттеу
- Медитация, йога, тыныс алу жаттығулары арқылы күйзелісті басқару.
- Түнде 7-8 сағат ұйықтау.
- Жұмыс пен демалысты дұрыс ұйымдастыру.
2.6. Диспансерлік бақылау және медициналық тексерулер
- Холестерин мен қант деңгейін жылына кемінде бір рет тексеру.
- Кардиологқа тұрақты қаралып, жүрек жағдайын бақылау.
- ЭКГ және қан тамырларын тексеру.
Қорытынды
Жүрек-қан тамырлары ауруларының дамуына қоршаған орта факторлары мен өмір салтының ерекшеліктері үлкен әсер етеді. Өмір салтын дұрыс реттеу, тамақтану тәртібін сақтау, физикалық белсенділікті арттыру, зиянды әдеттерден бас тарту және тұрақты медициналық тексерулерден өту – жүрек денсаулығын сақтаудың негізгі шарттары.
Медициналық мейірбикелер жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алуда маңызды рөл атқарады. Олар науқастарды дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік, дәрі-дәрмектерді уақтылы қабылдау және медициналық тексерулерден өту қажеттілігі туралы ақпараттандыруы тиіс.
Денсаулығымызды күтіп, жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу – ұзақ және сапалы өмір сүрудің кепілі!
