Авторлар:Абилова Куляш Саулетовна – балалар бөлімінің аға мейірбикесі
Меркибаева Индира Анарбековна – жұқпалы аурулар бөлімінің мейірбикесі
Медетова Күлжан Бейсембиевна – реанимация бөлімінің аға мейірбикесі
ШЖҚ «Райымбек аудандық ауруханасы» МКК
Аннотация
Жіті коронарлы синдром (ЖКС) – бұл жүректің ишемиялық ауруы шеңберінде дамитын, миокардтың оттегімен қамтамасыз етілуінің күрт бұзылуымен сипатталатын, өмірге қауіпті клиникалық жағдай. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) деректері бойынша жүрек-қан тамыр аурулары жыл сайын 17,9 миллионнан астам адамның өліміне себеп болады, оның ішінде миокард инфаркті мен ЖКС негізгі үлесті құрайды. Мейірбикенің бұл жағдайда кәсіби әрекеті, клиникалық ойлау қабілеті және тез шешім қабылдай білуі – пациенттің өмірін сақтауда басты факторлардың бірі.
Кіріспе
Жіті коронарлы синдром – жүрек бұлшықетіне қан жеткізетін коронарлық артериялардың кенеттен бітелуі немесе тарылуы салдарынан дамиды. Бұл ишемиялық некрозға, яғни инфарктқа, немесе тұрақсыз стенокардияға әкелуі мүмкін.
Қазіргі таңда әлемде жүрек-қан тамыр аурулары барлық өлім себептерінің 31%-ын құрайды (ДДСҰ, 2023).
Қазақстанда бұл көрсеткіш 2022 жылғы мәлімет бойынша барлық өлім-жітімнің 45%-ын қамтыған.
ЖКС түрлері және клиникалық маңызы
Түрі Сипаттамасы Ерекшелігі
Тұрақсыз стенокардия (ТС) Тыныштықта немесе аз жүктемеде пайда болатын ауырсыну Миокард некрозы жоқ, бірақ қауіп жоғары
ST сегменті көтерілген миокард инфаркті (STEMI) Артерия толық бітелген ЭКГ-де ST сегменті көтеріледі
ST сегменті көтерілмеген миокард инфаркті (NSTEMI) Артерия ішінара бітелген ST көтерілмейді, бірақ тропонин жоғарылайды
Маңызды: Тез арада диагноз қойылмаса, STEMI ауыр ырғақ бұзылысына, жүрек жеткіліксіздігіне, өлімге әкелуі мүмкін.
Негізгі қауіп факторлары
Жоғары артериялық қысым
Қант диабеті
Холестериннің жоғары болуы (дислипидемия)
Темекі шегу
Стресс, гиподинамия
Тұқым қуалаушылық
Ер адамдарда – 45 жастан кейін, әйелдерде – менопаузадан кейін
Алғашқы белгілері
Кеуде тұсында қысатын, күйдіріп, жаншитын ауырсыну
Ауырсынудың сол қолға, жауырға, жаққа таралуы
Тершеңдік, ентігу, әлсіздік
Жүрек айну, құсу
Қан қысымының күрт төмендеуі
Есінен тану, сананың шатасуы
⏱️ Ескерту: Ауырсыну 20 минуттан ұзаққа созылса – бұл миокард инфарктінің ықтимал белгісі.
Заманауи диагностикалық әдістер (2023-2024 жаңалықтары)
Жоғары сезімталдықтағы тропонин тесті – инфарктты ерте сатыда анықтайды.
Point-of-care cardiac ultrasound (POCUS) – жедел жәрдем жағдайында сол жақ қарынша дисфункциясын бағалайды.
AI негізіндегі ЭКГ талдауы – жасанды интеллект көмегімен ЭКГ нәтижесін нақтырақ талдау (Eur Heart J, 2023).
Мейірбикенің шұғыл кезеңдегі рөлі
Мейірбике — науқаспен алғашқы кездесетін және жағдайын тұрақтандыруда маңызды қызмет атқаратын маман.
Іс-қимыл алгоритмі:
Науқастың жағдайын бағалау
– Ауырсыну сипаты, пульс, АД, сана деңгейі, тыныс алу
Оттегі беру
– 5–7 л/мин жылдамдықпен (SpO₂ 95%-дан төмен болса)
Нитроглицерин енгізу
– Тіл астына, егер АД ≥ 90 мм сын. бағ.
Аспирин беру
– 150–300 мг шайнап ішкізу (тромбоцит агрегациясын азайтады)
ЭКГ түсіру (мүмкін болса)
– ST-сегментінің өзгерістерін анықтау
Жедел жәрдем шақыру
– Науқасты кардиологиялық бөлімшеге жатқызу
Мейірбикелік бақылау стационар кезеңінде
Виталды белгілерді мониторингілеу (ҚҚ, жүрек жиілігі, ЭКГ)
Антикоагулянттар мен тромболитиктерді дұрыс енгізу
Шоктың, аритмияның, өкпе ісінуінің алдын алу
Науқаспен және туыстарымен психологиялық жұмыс
Түсіндіру: емнің маңыздылығы, дәрілерді қабылдау тәртібі
Алдын алу шаралары және мейірбикенің ағарту жұмысы
Денсаулық мектептері арқылы түсіндіру
Холестерин, қант деңгейін қадағалау бойынша скрининг
Тамақтану, дене белсенділігі, темекіден бас тарту бойынша кеңестер
Артериялық гипертониясы бар науқастармен жұмыс
Жаңа зерттеулер мен ұсыныстар (2023–2024)
ESC (European Society of Cardiology) 2023 ұсынымы: алғашқы 60 минут ішінде STEMI-мен түскен науқасқа перкутандық коронарлық араласу (ПКА) жүргізу – өлім-жітімді 25% төмендетеді.
JAMA Cardiology (2024) деректері: әрбір 5 STEMI пациентінің 1-і мейірбике араласқан «кешенді күтім бағдарламасы» арқылы тезірек сауығады.
Қазақстанда 2022 жылы жіті коронарлы синдромнан болатын өлім көрсеткіші 100 мың халыққа шаққанда 182 адамды құрады.
Қорытынды
Жіті коронарлы синдром – өмірге тікелей қауіп төндіретін, бірақ дер кезінде медициналық көмек көрсетілсе, нәтижесі жақсы болатын жағдай.
Мейірбике – бұл үдерістегі маңызды буын: ол науқастың жағдайын жедел бағалайды, алғашқы көмекті көрсетеді, шұғыл әрекет етіп, дәрігермен байланыс орнатады. Сонымен қатар, кейінгі күтім мен сауықтыру кезеңінде де оның рөлі аса маңызды.
Мейірбикенің заманауи біліммен қарулануы мен клиникалық шешім қабылдай алу қабілеті – жүрек ауруларынан болатын өлім-жітімді азайтудың нақты факторы.
