Авторлар:Жумадилова Акбота Рашидовна, Жалпы тәжірибелік дәрігер,
Көксу аудандық орталық ауруханасы
Куан Арзгүл, Жалпы тәжірибелік дәрігер, Көксу аудандық орталық ауруханасы
Мухамеджанова Акмарал Сейткалиевна, Жалпы тәжірибелік дәрігер,Көксу аудандық орталық ауруханасы
Кіріспе
Қазіргі заманғы медицина үздіксіз дамып келеді, ал дәрігерлер үшін білімді жаңарту қажеттілігі артып отыр. Дәлелді медицина (ДМ) – клиникалық шешім қабылдаудың маңызды негіздерінің бірі. Ол ғылыми зерттеулердің нәтижелеріне, дәрігердің тәжірибесіне және пациенттің ерекшеліктеріне сүйене отырып, ең тиімді емдеу әдістерін қолдануға мүмкіндік береді.
Жалпы тәжірибелік дәрігерлер (ЖТД) денсаулық сақтау жүйесінде негізгі рөл атқарады, себебі олар күн сайын әртүрлі аурулармен және жағдайлармен бетпе-бет келеді. ДМ қағидаларын қолдану олардың жұмысын жеңілдетіп қана қоймай, медициналық көмек сапасын арттыруға да септігін тигізеді.
Дәлелді медицинаның негізгі қағидалары
ДМ үш негізгі қағидаға негізделеді:
- Ғылыми дәлелдерге негізделген емдеу әдістері
Дәрігерлер клиникалық шешім қабылдау барысында келесі дереккөздерге сүйенуі қажет:
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) ұсынымдары
Халықаралық және ұлттық клиникалық хаттамалар (NICE, AHA, ESC және т.б.)
Деректер базалары (Cochrane Library, PubMed, UpToDate, Medscape)
Мысал: Гипертонияны емдеу кезінде ғылыми зерттеулерге сәйкес, ангиотензин өзгертуші ферменттің (АӨФ) тежегіштері мен ангиотензин рецепторларының блокаторлары артериалды қысымды төмендетіп қана қоймай, жүрек-қан тамырлары ауруларының асқыну қаупін де азайтады.
- Клиникалық тәжірибе
Ғылыми зерттеулерден алынған мәліметтерді дәрігер нақты клиникалық жағдайға сәйкес қолдануы керек.
Мысал: 2 типті қант диабетін емдеуде метформин бірінші қатардағы дәрі ретінде ұсынылғанымен, науқаста созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі болса, бұл препарат қарсы көрсетілімге ие болуы мүмкін. Осы жағдайда дәрігер балама емдеу әдісін қарастырады.
- Пациенттің ерекшеліктері мен қалауы
Дәрігер тек ғылыми деректер мен өз тәжірибесін ғана емес, сонымен қатар пациенттің ерекшеліктерін де ескеруі қажет.
Мысал: Созылмалы ауырсынуды емдеуде дәрігер пациенттің анальгетиктерге қатысты пікірін, жанама әсерлерін және дәрі қабылдауға дайындығын ескере отырып, дәрілік емес терапия әдістерін (физиотерапия, когнитивті-бихевиоралды терапия) де ұсынуы мүмкін.
Дәлелді медицинаны жалпы тәжірибелік дәрігер тәжірибесінде қолдану
- Дәлелді диагностика
Диагностика жүргізу барысында жоғары сезімталдыққа және ерекшелікке ие әдістерді қолдану қажет.
Мысалдар:
Пневмонияның ауырлығын бағалау үшін CURB-65 шкаласын пайдалану.
Терең көктамыр тромбозын анықтау үшін D-димер және ультрадыбыстық зерттеу жүргізу.
Жүрек-қан тамыр ауруларының даму қаупін бағалау үшін SCORE шкаласын қолдану.
- Дәлелді емдеу әдістері
Дәрілік терапия мен емдеу әдістерін таңдағанда олардың тиімділігі дәлелденген болуы тиіс.
Мысалдар:
Вирустық инфекцияларда антибиотиктер тағайындау қажет емес, себебі олар вирустарға әсер етпейді.
Артериалды гипертониясы бар және инсульт қаупі жоғары пациенттерге статиндер тағайындалады, тіпті олардың холестерин деңгейі қалыпты болса да.
Созылмалы ауырсынуды емдеуде парацетамол мен стероидты емес қабынуға қарсы препараттар (СҚҚП) бірінші кезекте ұсынылады, ал апиындық анальгетиктер тек ауыр жағдайларда ғана тағайындалады.
- Алдын алу және скрининг
ЖТД аурулардың алдын алу шараларын қолдануда шешуші рөл атқарады.
Мысалдар:
Тұмауға қарсы вакцинация аурушаңдықты төмендетеді.
Жатыр мойны қатерлі ісігінің скринингі (ПАП-тест) алдын ала өзгерістерді анықтауға көмектеседі.
50 жастан асқан адамдарға колоноскопия ұсынылады, өйткені ол тоқішек қатерлі ісігін ерте анықтауға мүмкіндік береді.
Дәлелді медицинаның артықшылықтары
Пациенттер үшін:
✔ Қауіпсіз және тиімді ем
✔ Асқыну қаупінің төмендеуі
✔ Жеке ерекшеліктерді ескеру
Дәрігерлер үшін:
✔ Кәсіби деңгейін жоғарылату
✔ Қабылданған шешімдердің негізділігі
✔ Құқықтық қауіп-қатерлердің төмендеуі
Денсаулық сақтау жүйесі үшін:
✔ Медициналық ресурстарды оңтайлы пайдалану
✔ Антибиотиктерге төзімділіктің алдын алу
✔ Алдын алу шараларының тиімділігін арттыру
Қорытынды
Дәлелді медицина – қазіргі заманғы клиникалық тәжірибенің ажырамас бөлігі. Ол медициналық көмектің сапасын жақсартып қана қоймай, пациенттерге ең тиімді және қауіпсіз ем алуға мүмкіндік береді.
Жалпы тәжірибелік дәрігерлер дәлелді медицина қағидаттарын қолдану арқылы өз тәжірибесін жетілдіріп, медициналық көмектің сапасын жаңа деңгейге көтереді. Клиникалық шешімдер ғылыми негізге сүйенгенде, пациенттердің сауығу мүмкіндігі жоғарылайды, ал денсаулық сақтау жүйесі тұрақты әрі тиімді бола түседі.
