Авторлар: Кангабылова Бану Муратбековна – операциялық блок медбикесі, Ақсу аудандық ауруханасы
Егизбаева Жанар Мырзахметовна – балалар консультациясы, учаскелік медбике,Ақсу аудандық ауруханасы
Солтанбаева Айнур Илибековна – учаскелік медбике, Көкөзек ауылы,Ақсу аудандық ауруханасы
Кіріспе
Қазіргі медициналық тәжірибеде дәрілік терапия ауруларды емдеудің, алдын алудың және бақылаудың маңызды құралы болып табылады. Алайда кез келген дәрілік затты қолдану белгілі бір қауіптермен қатар жүреді, олардың бірі – жағымсыз дәрілік реакциялар (ЖДР). Бұл реакциялар науқастың өміріне қауіп төндіруі мүмкін, сондықтан мейірбикенің рөлі ерекше маңызды: ол дәрілік заттардың дұрыс енгізілуін қадағалап қана қоймай, олардың әсеріне бақылау жасап, жағымсыз реакцияларды дер кезінде анықтап, тиісті шаралар қабылдауы тиіс.
Жағымсыз дәрілік реакциялар: анықтамасы мен түрлері
Жағымсыз дәрілік реакция (ЖДР) – бұл дәрілік затты дұрыс қолданғанда пайда болатын дененің жағымсыз немесе зиянды жауабы. Олар:
Аллергиялық реакциялар: иммундық жүйенің дәрілік затқа қарсы жауап беруі.
Токсикалық реакциялар: дәрінің артық дозалануынан туындайтын уытты әсерлер.
Идиосинкратикалық реакциялар: жеке организмнің ерекшеліктеріне байланысты туындайтын реакциялар.
Кешіктірілген немесе дереу дамитын реакциялар: дәріні қабылдағаннан кейін әртүрлі уақыт аралығында пайда болатын реакциялар.
ЖДР-лар жеңіл белгілерден (қышыну, терінің қызаруы) бастап, ауыр жағдайларға (анафилаксия, ағзаның істен шығуы) дейін әртүрлі болуы мүмкін.
Қазақстандағы статистикалық мәліметтер
Қазақстанда дәрілік заттарға жағымсыз реакцияларды бақылау жүйесі белсенді түрде жүргізілуде. 2021 жылы «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығына» 4075 карта-хабарлама келіп түсті. Бұл хабарламалардың 45,7%-ы жүйелі пайдалануға арналған инфекцияға қарсы препараттарға қатысты болды. Бұл көрсеткіштер Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректерімен сәйкес келеді, яғни жүйелі қолдануға арналған инфекцияға қарсы препараттар медициналық қолдану барысында жағымсыз реакциялар туындаған препараттар арасында алдыңғы орын алады .
Анафилактикалық шок – өмірге қауіп төндіретін және айқын гемодинамикалық бұзылыстарға, сондай-ақ басқа ағзалар мен жүйелер қызметінің бұзылуына ұласатын, аллергенмен қайта жанасуға қарсы туындаған жіті жүйелік аллергиялық реакция .
Мейірбикенің бақылау міндеттері
- Препарат енгізер алдындағы бақылау
Науқастың аллергиялық анамнезін анықтау.
Бұрын қолданған дәрі-дәрмектерге реакциясын сұрау.
Дәрілік препараттың дозасын, жолын, мерзімін нақты тексеру.
Дәрілік заттың жарамдылық мерзімі мен сақтау шарттарын тексеру.
Құты немесе ампула бүтіндігін бақылау.
- Препарат енгізу кезінде бақылау
Науқастың жалпы жағдайын қадағалау.
Қан қысымы, пульс, тыныс алу жиілігі сияқты өмірлік көрсеткіштерді өлшеу.
ЖДР белгілерін ерте анықтау (бөртпе, ентігу, бас айналу, жүрек айну).
Препаратты баяу және дұрыс енгізу техникасын сақтау.
- Препараттан кейінгі бақылау
Науқасты белгілі бір уақыт бақылауда ұстау (әсіресе алғашқы 15–30 минут).
Кешіктірілген реакциялардың пайда болуын қадағалау.
Жағымсыз әсерлер байқалса, дәрігерге дереу хабарлау.
Медициналық құжатқа реакция туралы толық ақпарат енгізу.
Қайталама қолдануды болдырмау үшін реакцияны есепке алу.
ЖДР белгілері мен қауіпті жағдайлар
ЖДР белгілері Мүмкін қауіп
Тері бөртпелері, қызару, қышыну Аллергиялық реакция (жеңіл)
Ентігу, жөтел, тамақ ісіну Анафилаксия (тез жедел көмек қажет)
Қан қысымының төмендеуі Анафилактикалық шок
Жүрек айну, құсу, іш өту Асқазан-ішек жолының реакциясы
Бас айналу, әлсіздік Орталық жүйке жүйесіне әсер
Қан кету, көгерулер Қан жүйесіне жағымсыз әсер
Бүйрек немесе бауыр көрсеткіштерінің бұзылуы Токсикалық әсер (клиникалық талдаумен дәлелденеді)
Қателіктердің алдын алу және мейірбике ісіндегі сақтық
Мейірбике дәрілік терапия кезінде мынадай қателіктерді болдырмауы тиіс:
Дозаны шатастыру.
Дәріні қате жолмен енгізу (мысалы, бұлшықетке орнына көктамырға).
Енгізу уақытын бұзу.
Басқа препараттармен үйлесімділігін тексермеу.
Науқастың жағдайына бейжай қарау.
Барлық медициналық манипуляциялар құжатқа тіркеліп, кезекшілік журналы мен емдеу картасына енгізілуі шарт.
Фармакологиялық қадағалау және мейірбикенің рөлі
Фармакологиялық қадағалау (фармаконадзор) – бұл дәрілік заттарды қолдану кезінде пайда болатын жағымсыз реакцияларды анықтап, тіркеп, талдау жүргізу арқылы олардың қауіпсіздігін арттыруға бағытталған жүйе. Бұл жүйеде мейірбике маңызды рөл атқарады.
Мейірбике:
Науқастың жағдайын бақылау арқылы жағымсыз реакциялардың алғашқы белгілерін анықтайды;
Реакция туралы нақты және уақтылы карта-хабарламаны (форма 1-ПВ) толтырып, жауапты мамандарға береді;
Дәрігерге және фармаконадзор қызметіне қажетті мәліметтерді жеткізеді;
Дәрілік заттың қолданылу ерекшеліктерін бағалауға, қауіпсіздігін арттыруға өз үлесін қосады.
Бұдан бөлек, мейірбике науқастарға дәрілерді қалай дұрыс қабылдау керек екенін түсіндіру, өзін-өзі бақылау әдістерін үйрету, аллергиялық көріністер немесе жағымсыз реакция орын алған жағдайда не істеу керектігін алдын ала ескерту сынды маңызды қызметтер атқарады.
Мейірбике – қауіпсіз емнің кепілі
Бүгінде мейірбикенің рөлі тек дәрігердің тапсырмасын орындаушы ретінде ғана емес, науқас қауіпсіздігін қамтамасыз ететін тәуелсіз кәсіби тұлға ретінде қарастырылады. Жағымсыз дәрілік реакцияларды ерте анықтау мен оларды болдырмаудағы мейірбикенің әрекеті келесі нәтижелерге алып келеді:
Емнің тиімділігі артады
Асқынулардың алдын алады
Науқастың өмір сапасы жақсарады
Денсаулық сақтау мекемелерінің сенімділігі артады
Қорытынды
Жағымсыз дәрілік реакциялар – кез келген медициналық тәжірибеде кездесетін күрделі жағдай. Бұл мәселеде мейірбике кәсіби білімін, қырағылығын және ұйымдастырушылық қабілетін көрсетіп, науқас денсаулығы мен өмірін сақтау жолында аянбай еңбек етеді.
Ол дәрілік заттарды енгізер алдында мұқият тексеріп, енгізу кезінде сақтық танытып, кейінгі кезеңде жағымсыз әсерлерді бақылау арқылы фармакологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, дер кезінде құжат жүргізу, есеп беру және ақпаратты дәрігерге немесе фармаконадзор жүйесіне жеткізу – мейірбикенің күнделікті практикасында үлкен жауапкершілік жүктейтін міндеттер.
Науқас үшін қауіпсіз және сапалы ем – кәсіби мейірбикенің қолында. Сондықтан бұл бағыттағы білім мен тәжірибені үнемі жетілдіру – әр мейірбикенің кәсіби парызы.
