Авторлар:Абилова Куляш Саулетовна – балалар бөлімінің аға мейірбикесі
Меркибаева Индира Анарбековна – жұқпалы аурулар бөлімінің мейірбикесі
Медетова Күлжан Бейсембиевна – реанимация бөлімінің аға мейірбикесі
ШЖҚ «Райымбек аудандық ауруханасы» МКК
Аннотация
Ботулизм — Clostridium botulinum бактериясының уытты (токсині) арқылы туындайтын, жүйке жүйесіне ауыр зақым келтіретін сирек, бірақ өте қауіпті жұқпалы ауру. Ауру көбіне консервіленген, ысталған немесе дұрыс сақталмаған тағамдарды тұтынғаннан кейін дамиды. Бұл мақалада ботулизмнің патогенезі, клиникалық көрінісі, диагноз қою жолдары мен мейірбикенің жедел көмек көрсетудегі, бақылаудағы және алдын алудағы кәсіби рөлі жан-жақты қарастырылады.
Кіріспе
Clostridium botulinum — анаэробты, спора түзуші бактерия, табиғатта кең таралған. Оның ең қауіпті өнімі — ботулотоксин, ол адам ағзасындағы жүйке-бұлшықет берілуін бұзады және өлімге алып келуі мүмкін. Бұл токсин нейропаралитикалық әсерімен сипатталады.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, ботулизм сирек кездеседі, бірақ өлім көрсеткіші жоғары (5–10%). Қазақстанда жыл сайын 40–100 жағдай тіркеледі, оның басым бөлігі – үй жағдайында дайындалған консервілерден улану нәтижесі.
Инфекция көзі мен берілу жолдары
Түрі Қауіп көзі Ерекшелігі
Тағамдық ботулизм Үй консервілері, ысталған балық, шұжық Ең жиі кездеседі
Жарақаттық ботулизм Жарақат арқылы токсин енуі Өте сирек
Нәрестелік ботулизм Сүтпен немесе балмен бірге түсетін споралар 6 айға дейінгі балаларда
Ингаляциялық ботулизм Ауамен тараған токсин Биологиялық қару ретінде қолдану қаупі бар
Патогенезі
Ботулотоксин жүйке ұштарындағы ацетилхолиннің босап шығуын тежейді. Нәтижесінде:
Бұлшық ет параличі
Жұтыну, сөйлеу, көру функцияларының бұзылуы
Тыныс алу бұлшықеттерінің салдануы
Өкпенің тоқтап қалуы
Клиникалық белгілері
Инкубациялық кезең: 2 сағаттан 2 тәулікке дейін (көбінесе 12–24 сағат)
Бастапқы симптомдар:
Әлсіздік, бас ауруы
Құрғақ ауыз, жүрек айну
Іші ауырып, құсу
Нейропаралитикалық симптомдар:
Қос көріну (диплопия), көздің қарауы
Көз қарашығының кеңеюі, жарыққа реакцияның болмауы
Жұтыну қиындауы, сөйлеудің бұзылуы
Дауыстың әлсіреуі (дисфония)
Мойын, аяқ-қол бұлшықеттерінің әлсіздігі
Тыныс алудың қиындауы
Жүйке жүйесінің зақымдалуы сана-сезім толық сақталған кезде жүреді! Бұл — ботулизмге тән ерекшелік.
Диагностика
Анамнез: күмәнді тағамдарды тұтыну фактісі
Клиникалық көрініс (неврологиялық белгілердің комбинациясы)
Токсинді табу: қан сарысуында, құсықта, нәжісте
Электромиография – бұлшық ет жауаптарының бұзылуын анықтайды
Емдеу принциптері
Ботулинге қарсы сарысу (ботулин-анатоксин): – Ерте кезеңде (алғашқы 24–48 сағатта) енгізу аса тиімді
– Дәрігердің қатаң бақылауымен (анафилаксия қаупі бар)
Асқазан-ішек жолын тазарту: – Асқазанды жуу
– Активтендірілген көмір беру
Тыныс алу қолдауы: – Оксигенотерапия
– Қажет болса – интубация және жасанды тыныс алу (ИВЛ)
Симптоматикалық және инфузиялық терапия
Мейірбикенің рөлі
Шұғыл кезеңде:
ӨЖЖ белгілерін ерте тану
Оттегі беру, тынысты бақылау
Сарысу енгізуге дайындық
Дәрігер шақыру және көмектесу
Бақылау кезеңінде:
Қан қысымы, пульс, тыныс жиілігін үнемі бақылау
Пациенттің санасы, көру, жұтыну, қозғалыс функцияларын бағалау
Тамақтануды реттеу (тамақ ішудің қиындығын ескере отырып)
Алдын алу және ағарту:
Пациент пен отбасы мүшелеріне қауіпсіз консервілеу туралы түсіндіру
Дұрыс жылумен өңделмеген тағамдарды жеуге болмайтынын айту
Балаларға бал беруді 1 жасқа дейін ұсынбау туралы кеңес
Алдын алу шаралары
Үй жағдайында дайындалған консервілерді мұқият стерилизациялау
Түсін өзгерткен, иісі өзгерген, қақпағы ісінген өнімдерді пайдаланбау
Жеміс-жидекті, көкөністі сақтамас бұрын дұрыс тазалау
Балық пен ет өнімдерін толық пісіру
Балаларға 1 жасқа дейін бал бермеу (нәрестелік ботулизм қаупі)
Қорытынды
Ботулизм – сирек кездесетін, бірақ аса қауіпті және жүйке жүйесіне ауыр салдар қалдыратын жұқпалы ауру. Ерте диагностика мен шұғыл медициналық көмек – пациенттің өмірін сақтау кепілі.
Мейірбике бұл жағдайда бақылаушы ғана емес, өмірді сақтап қалуға белсенді араласатын тұлға. Оның біліктілігі, уақытылы әрекеті және ағартушылық жұмысы аурудың алдын алуға және оңалтуға маңызды үлес қосады.
