Авторы: Батырбекова Анар Нурлановна – процедуралық медбике
Исмаилова Айнур Маратовна – процедуралық медбике
Мухаметқалиева Жансая Бақытқызы – учаскелік медбике
МКҚК ШЖҚ «Ақсу аудандық орталық ауруханасы» Емханасы
Аутизм дегеніміз не?
Аутизм – бұл жүйке жүйесінің дамуына әсер ететін күрделі бұзылыс. Ол әлеуметтік өзара әрекеттесу, сөйлеу және мінез-құлық салаларында айқын ауытқулармен сипатталады. Бұл жағдай көбінесе балалық шақта анықталады және «аутизм спектрінің бұзылыстары» (АСБ) деп аталатын кеңірек топқа кіреді.
АҚШ-тың Ауруларды бақылау және алдын алу орталығының (CDC) деректеріне сәйкес, аутизм ұлдар арасында қыздарға қарағанда 4-5 есе жиі кездеседі. Аутизмнің нақты себебі әлі анықталмағанымен, генетикалық және қоршаған орта факторларының әсері дәлелденген.
Аутизм спектрінің түрлері
- Аутистикалық бұзылыс.
- Аспергер синдромы.
- PDD-NOS (дамуының кең таралған бұзылысы – нақты анықталмаған түрі).
- Кейде Ретт синдромы және балалық шақтағы дезинтегративті бұзылыс та осы спектрге қосылады.
Аутизмнің себептері
Аутизмнің дамуына ықпал етуі мүмкін бірқатар факторлар:
- Генетикалық мутациялар (мысалы, 13-хромосомадағы өзгерістер).
- Анасының жасы (үлкен жаста босануы).
- Жүктілік кезіндегі қант диабеті (гестациялық).
- Қоршаған ортаның токсиндермен ластануы.
- Пренатальды дәрілік заттарды қолдану (вальпрой қышқылы, талидомид).
- Жүктілік кезінде қан кету немесе жұқпалы аурулар.
- Ұстамалар мен аутизм арасындағы байланыс.
- Туа біткен метаболикалық бұзылыстар.
Белгілері
Аутизмнің белгілері әдетте баланың дамуында 18 айдан бастап 3 жасқа дейін анық байқалады. Олар жеңілден ауыр формаға дейін өзгеруі мүмкін.
Негізгі белгілер:
- Сөйлеу мен тіл дамуының кешеуілдеуі.
- Қарым-қатынасқа түсуге құлықсыздық немесе қиындық.
- Қайталанатын, стереотипті қимылдар (мысалы, шапалақтау, айналу).
- Қызығушылықтардың тарлығы, белгілі бір ойыншықтармен шектелуі.
- Сенсорлық сезімталдықтың жоғарылауы немесе төмендеуі.
- Қоршаған орта мен тәртіптің өзгеруіне төзбеушілік.
Алаңдататын белгілер
Кейбір белгілер ерте жаста байқалғанда, дереу маманға жүгіну қажет:
- 6 айға дейін – күлкі мен қуаныш белгілері байқалмаса.
- 9 айға дейін – эмоцияларға жауап қайтармаса.
- 12 айға дейін – меңзеу, қол бұлғау, көрсету сияқты қимылдар болмаса.
- 16 айға дейін – алғашқы сөздерді айтпаса.
- 24 айға дейін – сөз тіркестерін қолданбаса.
- Кез келген жаста – сөйлеу мен әлеуметтік дағдылардың жоғалуы байқалса.
- Кенеттен дыбыстарға немесе есімге жауап бермесе.
Қауіп факторлары
Аутизмнің дамуына әсер ететін қауіп факторлары:
- Тұқым қуалаушылық (ағасы, әпкесі немесе ата-анасында аутизмнің болуы).
- Жүктілік кезіндегі инфекциялар, қан кету немесе дәрілік заттарды қабылдау.
- Анасының жасы (35 жастан жоғары).
- Экологиялық факторлар мен токсиндер.
- Пренатальды кезеңдегі дәрілердің әсері.
Диагностика
Аутизмді ерте кезеңде анықтау – баланың әлеуетін барынша дамытуға мүмкіндік береді. Диагностика екі кезеңнен тұрады:
- Даму скринингі – педиатрдың жоспарлы тексерісі кезінде баланың сөйлеу, қозғалыс және әлеуметтік дағдылары бағаланады.
- Кешенді мамандар тобының бағалауы – психолог, логопед, невропатолог пен психиатрдың қатысуымен.
Диагноз мынадай көрсеткіштерге сүйеніп қойылады:
- Әлеуметтік өзара әрекеттесудің бұзылуы.
- Қайталанатын әрекеттер мен шектеулі қызығушылықтар.
- Сөйлеу және қарым-қатынас дағдыларының дамымауы.
- Мінез-құлықтағы ерекше көріністер.
Қорытынды
Аутизм – созылмалы, бірақ басқаруға болатын жағдай. Ерте диагностика, арнайы түзету бағдарламалары, логопедиялық және психологиялық көмек баланың өмір сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ата-аналар мен отбасы мүшелерінің аутизм туралы толық ақпаратпен қамтамасыз етілуі – балаға тиімді қолдау көрсетудің маңызды бөлігі.
